Ένα απόσπασμα απο το κείμενο που δημοσιεύτηκε στο Τεύχος 7 – 8 Ιουλίου / Δεκεμβρίου 1962 απο την Άννα Πετροχείλου . Η Άννα Πετροχείλου και ο σύζυγός της Γιάννης, υπήρξαν οι πρωτοπόροι Έλληνες σπηλαιολόγοι και έχουν συνδέσει το όνομά τους με την εξερεύνηση και την αξιοποίηση όλων των γνωστών Ελληνικών Σπηλαίων (Σπήλαιο Δυρού, Κουτούκι Παιανίας, Περάματος Ιωαννίνων, Πετραλώνων Χαλκιδικής κτλ).
Υπό κας Άννας Πετροχείλου
Το σπήλαιον του Διός (Ζα) ευρίσκεται Ν.Α. του Χωρίου Φιλώτι της νήσου Νάξου επί της Ν.Δ. πλευράς του όρους Ζευς (Ζας) εις ύψος 600 μ.υ.ε.θ.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ
Η παράδοσις αναφέρει ότι εντός του σπηλαίου κατώκει ο Νεφεληγερέτης Ζευς. Εις αυτόν οφείλει το όνομά του το όρος «Ζας» (Ζευς) του οποίου η κορυφή ύψους 1003μ. κατά τους χειμερινούς μήνας είναι ως επί το πλείστον καλυμμένη με νέφη. Η αρχαϊκή επιγραφή χαραγμένη επί βράχου πλησίον του φρέατος των Λευγασών «Όρος Διός Μηλωσίου» μαρτυρεί επίσης ότι οι Νάξιοι βοσκοί ελάτρευαν τον Δία ως προστάτην των ποιμνίων των των «Μήλων» (προβάτων).
Κατά τον DUGIT οι τροφοί του Διός μετέφερον αυτόν κρυφά απά τα σπήλαια της Ίδης όπου εφυλάσσετο διωκόμενος από το μίσος του πατρός του Κρόνου εις την κορυφή του Δρίου, όπου και ανετράφη.
Κατά την εκτέλεσιν θυσίας του επί του όρους διήλθεν αετός κρατών τον κεραυνόν. Αρπάσας και εκσφενδονίσας αυτόν εναντίον των Τιτάτων τους κατετρόπωσε και κατέλαβε το βασίλειον των Ουρανών. Κατόπιν επέστρεψεν εις Νάξον υπό μορφήν Αετού.
Το σπήλαιον εξηρευνήθη τον Ιούνιο του 1962 υπό της γραφούσης και των κ.κ. Ι.Ιωάννου κ Μ.Μπαρδάνη, απάντων μελών της Ε.Σ.Ε. Εβοήθησεν ο επί τούτων προσληφθείς Γ.Μπαρδάνης, ο οποίος ανέλαβε και την μεταφοράν των αναγκαίων υλικών δια την εξερεύνησιν του σπηλαίου.
ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΣ
Η προσπέλασις του σπηλαίου γίνεται εκ της επί της αμαξιτής οδού Νάξου-Απειράνθου τοποθεσίας Πέταλον, η οποία απέχει 30’ από το χωρίον Φιλώτι.
Δι’ανηφορικής ατραπού 40’ πορείας κατ’αρχάς και εν συνεχεία επί αποτόμου κλιτύος δια μέσου πυκνής βλαστήσεως εξ ακανθωδών θάμνων μέχρι της πρώτης πηγής - τοποθεσία εξαιρετικά γραφική πλαισιωμένη υπό τεραστίων πλατάνων εις επίπεδον χώρον – Ακολουθεί δύσβατος ανάβασις εντός χαράδρας μέχρι της δευτέρας πηγής εις απόστασιν 15’ πορείας ευρισκομένη περί τα 20 μ. Χαμηλότερον της εισόδου του σπηλαίου.
ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
Το σπήλαιον ευρίσκεται εις την αριστεράν κλιτύν αποτόμου και βραχώδους χαράδρας εξ ασβεστολίθου άνευ ουδεμίας δασικής βλαστήσεως.
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟΝ
Το σπήλαιον «Ζας» αποτελείται εξ ενός κυρίως κεντρικού θαλάμου χωριζομένου εις τμήματα δι’ογκωδών λίθων αποσπασθέντων εκ της οροφής και ενός μικρού θαλάμου άλλοτε φυσική δεξαμενή ύδατος.
Η είσοδος του είναι στόμιον πλάτους 10 μ. και ύψους 2,5 μ. Ακολουθεί πρόχειρος τεχνιτή ανηφορική διάβασις μήκους 2,5 μ. μέχρι του χαμηλού τοίχου εκ ξερολιθιάς προς ασφάλισιν των εντός αυτού στεγαζομένων ποιμνίων.
Το πρώτον τμήμα του σπηλαίου αποτελείται από μέγαν θάλαμον μήκους 42 μ. Χ πλ. 17 μ. Χ 3-5 μ.
Εις απόστασιν 16 μ. από τον τοίχον (ξηρολιθιά) προς Δ.Δ. υπάρχει μεμονωμένος με επίπεδον επιφάνειαν τεράστιος βράχος, τον οποίο ωνόμασεν η τοπική φαντασία «Αγ. Τράπεζα» αρχίζει καταβόθρα με κατακόρυφον βάθος 10 μ. η οποία εκτείνεται εφαπτομένη παραλλήλως του αρ. Τοίχου εις μήκος 21 μ. Το πλάτος της εις μεν την αρχήν είναι 3 μ. π. Μειούμενον δε συνεχώς καταλήγει εις το τέλος εις 0,40 μ. εν είδη διακλάσεως.
Δεξιά της «Αγ. Τραπέζης» και εις μήκος 12 μ. όπου και ο δεξιός τοίχος, υπάρχει οπή διαστάσεων 1,50 χ 1,50 άλλοτε καλά περιποιημένη εκ τοποθετημένων λίθων.
Απότομος κατάβασις 2,5 μ. οδηγεί εις κατηφορικόν θάλαμον προς Ν.Α. μήκους 14,5 μ. πλάτους έως το κέντρον του 5,5 μ. οπότε διερευνάται μόνον προς τα δεξιά εις συνολικόν πλάτος 9 μ.
Εις το κέντρον του δεξιού τοίχου του τελευταίου τμήματος μικρά οπή οδηγεί εις κατηφορικόν στενόν διάδρομον προς Ν.Δ. του είδη οχετού μήκους 6 μ. χ 1πλ. Χ 1 ύψος, ο οποίος καταλήγει εις θαλάμου και εις ύψος ενός μέτρου από το δάπεδον υπάρχει ανηφορική εσοχή προς Ν.Α., μήκους προσιτού 7μ.μ. και το τέλος μόλις 0,30 μ.
Το ύψος της εις μεν την αρχήν είναι 1,5 μ. εις δε το τέλος 0,70 μ. εν είδει σχισμής.
Η παράδοσις ανεφέρει ότι ο θάλαμος αυτός κατά την εποχήν της Τουρκοκρατίας εχρησιμοποιείτο ως εκκλησία «Ζωοδόχος Πηγή» από τους εκεί καταφεύγοντας κατοίκους και ότι σώζονται λείψανα φούρνου προς εξυπηρέτησίν των. «Βηθλεέμ» αποκαλεί αυτόν τον θάλαμον στην ιστορίαν του ο Λιχτ.
Το βέβαιον είναι ότι ο θάλαμος ούτος εις το χαμηλότερον σημείον του ήτο μεγάλη δεξαμενή ύδατος προερχομένου από την άνωθεν του τέλους του θαλάμου αναφερομένην ανηφορικήν εσοχήν ως πηγή.
Η αρκετά ευκρινώς διατηρουμένη γραμμή στάθμης του ύδατος εις το ύψος της ροής άλλοτε της πηγής μαρτυρεί ότι το ύδωρ δυσκόλως ή πολύ βραδέως απερροφάτο διατηρούμενον εις αυτήν την στάθμην επ’αρκετόν.
Η πίεσις όμως της τεραστίας ποσότητος του ύδατος διήνοιξε εις το χαμηλότερον τμήμα του θαλάμου δεξιά της πηγής τον προαναφερθέντα διάδρομον (οχετόν) δια του οποίου διοχετεύετο το ύδωρ εις τον δημιουργηθέντα κατά τον ίδιον τρόπον θαλαμίσκον λόγω της αναχετήσεως του ρου του.
Εν συνεχεία το ύδωρ απερροφάτο δια του δαπέδου του θαλαμίσκου.
Εφ’όσον το ύδωρ εδημιούργησε διέξοδον έπαυσε πλέον η συγκέντρωσίς του εις τον πρώτον θάλαμον.
Δια την απόκτησίν όμως αρκετού ύδατος προς εξυπηρέτησίν των οι αρχαίοι Έλληνες έκτισαν δεξαμενήν συλλογής αριστερά της πηγής εις το δάπεδον, διοχετευομένου δια τεχνικής επίσης αύλακος.
Σήμερον η δεξαμενή είναι εντελώς κατεστραμμένη. Πιθανώς να εθεωρήθη ως τάφος περικλείων θησαυρούς...
Τα λείψανα φούρνου τα εκ παραδόσεως αναφερόμενα δεν είναι άλλα από τα λείψανα της ανωτέρω δεξαμενής.
Η πηγή αυτή έπαυσε προ πολλού να παρέχη ύδωρ εις τον ανωτέρω θάλαμον, υπάρχει όμως πηγή έξωθεν του σπηλαίου περί τα 20 μ. χαμηλότερον εις εισόδου του της οποίας τα ύδατα ασφαλώς είναι εκείνα τα οποία άλλοτε έρρεον εντός του σπηλαίου δημιουργήσαντα νέαν κοίτην χαμηλοτέραν της προηγουμένης, όπως συμβαίνει πάντοτε εις τα ύδατα τα ρέοντα εντός ασβεστολιθικών πετρωμάτων.
Η κατά 00,15 χαμηλότερον ετέρα τηγή ευρισκομένη εις την αυτήν κατεύθυνσιν μας δίδει το δικαίωμα να υποθέσωμεν ότι προέρχεται από την ιδίαν υπόγειον κοίτην.
Το δεύτερον τμήμα του σπηλαίου σχηματίζει θάλαμον μήκους 64 μ. και πλάτους 75 μ. Η προσπέλασις του γίνεται επί βράχων και ογκολίθων αποκατασταθέτνων εκ της οροφής σχηματιζόντων άλλοτε μεν λόφους και άλλοτε κενά εν είδει χαράδρας αναλόγως της καταπεσούσης ποσότητος λίθων εις το ίδιον σημείον.
Προς το τέλος του μήκους του ο θάλαμος καταλήγει κατά 5,5μ. χαμηλότερον του ύψους της εισόδου του, ενώ αντιθέτως τα δάπεδα των πλαγίων υπέρκεινται κατά πολύ αυτής. Το εύρος του ανωτέρω τμήματος αναπτύσσεται μόνο προς τα δεξιά ενώ αντιθέτως προς τα αριστερά παρουσιάζει μείωσιν και ως εκ τούτου κάμψιν.
Εις το κέντρον του θαλάμου ευρίσκεται το υψηλότερον σημείον της οροφής ύψους 15μ.π. παρουσιάζον θόλον βρίθοντα νυκτερίδων.
Ουδαμού εις την οροφήν υπάρχει ίχνος σταλακτίτου. Πιθανώς να υπήρχον άλλοτε, αλλά απεσπάσθησαν και κατεπλακώθησαν από τους όγκους των εκ της οροφής βράχων.
Το μόνον τμήμα που διεφύλαξεν ανέπαφον τον διάκοσμόν του είναι το πρώτον δεξιόν προς τον τοίχον του και το υψηλότερον. Τούτου η προσπέλασις επιτυγχάνεται μόνον δι’αναρριχίσεως επί ογκολίθων.
Μια σειρά από ογκώδης σταλαγμίτας δεξιά και άλλη σειρά από κολώνες και σταλαγμίτες στο τέλος χωρίζουν εις θαλαμίσκους το ανώτατον τμήμα αυτού του διαμερίσματος.
Προ των θαλαμίσκων και επί τεραστίου ογκολίθου είναι ανεπτυγμένοι δυο σταλαγμίται οι επονομαζόμενοι «Παπάς και Παπαδιά». Ο θρύλος τους θέλει μαρμαρωμένους από τον θεόν «παππάδες» της Ζωοδόχου Πηγής δια να μη συλληφθούν από τους Τούρκους επιδρομείς. Αυτό το σημείον είναι το παλαιοτέρον τμήμα του σπηλαίου.
ΣΠΗΛΑΙΟΓΕΝΕΣΙΣ
Το σπήλαιο «Ζα» σχηματίσθη εκ διαβρώσεως του ασβεστολίθου δημιουργήσαντος τεραστίαν υπόγειον λεκάνην συλλογής ύδατος αρξαμένης εκ του υψηλοτέρου τμήματος του κοιλώματος.
Το ύδωρ διέρρεε κατ’αρχάς δια της καταβόθρας, μετά δε δια του τελευταίιου τμήματος του σπηλαίου.
Κατόπιν διηνοίχθη η είσοδος εκ της μεγάλης πιέσεως του ύδατος. Τελευταίον παρέμεινεν το ύδωρ της «Ζωοδόχου πηγής» διότι τούτο ετροφοδοτείτο και ιδιαιτέρως υπό των υδάτων της εντός του θαλάμου πηγής.
Μετά την κένωσιν του χώρου από τα ύδατα ήρχισεν η διακόσμησις του σπηλαίου και παράλληλα η απόσπασις των ογκολίθων εκ της οροφής του καταλήξαντος εις την σημερινήν κατάστασιν, η οποία θεωρείται σταθερά πλέον.
Ο θρύλος περί συνοχής του μεθ’άλλων σπηλαίων δεν ευσταθεί.
ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
Το κατ’ευθείαν γραμμήν μήκος του σπηλαίου ανέρχεται εις 115μ. κατευθυνόμενον εκ Ν.Δ. προς Β.Α. Το μεγαλύτερον βάθος του από επίπεδον εισόδου ανέρχεται εις 10μ.π. Το δε υψηλότερον του σημείον ανέρχεται εις 10μ. από επίπεδον εισόδου. Συνολική υψομετιρκή διαφορά 20μ.π. Καταλαμβάνει έκτασιν 4.100 τ.μ.
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ – ΥΓΡΑΣΙΑ
Η θερμοκρασία κατά τον μήνα Ιούνιο εντός του σπηλαίου ήτο 19ο Κελσίου λόγω της μεγάλης εισόδου του. Έξωθεν του σπηλαίου ήτο 26ο Κελσίου. Η υγρασία εις το βάθος του σπηλαίου ήτο 78ο ενώ εις το υψηλότερον σημείον ήτο 70ο.
ΒΙΟΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
Εντός του σπηλαίου ζουν νυκτερίδες κατά χιλιάδας. Ιδιαιτέρα έρευνα δεν εγένετο.
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Το σπήλαιον «Διός» παρουσιάζει σχετικόν τουριστικόν ενδιαφέρον.
Στερούμενον ικανοποιητικού σταλακτιτικού διακόσμου, αντισταθμίζει με την προϊστορίαν του ως καταφυγίου του Νεφεληγερέτου Διός.
Η χρησιμοποίησίς του, εις τους νεωτέρους χρόνους, ως κταφυγίου των κατοίκων της περιοχής εναντίον επιδρομέων, είναι σύνδρομον στοιχείον.
Επίσης ως σύνδρομον στοιχείον δέον να θεωρηθή ο όγκος του σπηλαίου και η αγρίας εμφανίσεως κατάστασις του εσωτερικού του.
Η γύρωθεν του σπηλαίου γραφική περιοχή με τας δύο πηγάς, είναι και αυτή σύνδρομον στοιχείον.
Με την προϊστορίαν του συνδέονται και αρκετά ευρήματα, ως θραύσματα πήλινων αγγείων και πρωτόγονα εργαλεία εξ οψιδιανού (ατομική συλλογή καθηγητή κ. Μ. Μπαρδάνη, εις Απείρανθον, Νάξου).
Το σπήλαιον του Διός (Ζα) ευρίσκεται Ν.Α. του Χωρίου Φιλώτι της νήσου Νάξου επί της Ν.Δ. πλευράς του όρους Ζευς (Ζας) εις ύψος 600 μ.υ.ε.θ.
ΙΣΤΟΡΙΚΟΝ
Η παράδοσις αναφέρει ότι εντός του σπηλαίου κατώκει ο Νεφεληγερέτης Ζευς. Εις αυτόν οφείλει το όνομά του το όρος «Ζας» (Ζευς) του οποίου η κορυφή ύψους 1003μ. κατά τους χειμερινούς μήνας είναι ως επί το πλείστον καλυμμένη με νέφη. Η αρχαϊκή επιγραφή χαραγμένη επί βράχου πλησίον του φρέατος των Λευγασών «Όρος Διός Μηλωσίου» μαρτυρεί επίσης ότι οι Νάξιοι βοσκοί ελάτρευαν τον Δία ως προστάτην των ποιμνίων των των «Μήλων» (προβάτων).
Κατά τον DUGIT οι τροφοί του Διός μετέφερον αυτόν κρυφά απά τα σπήλαια της Ίδης όπου εφυλάσσετο διωκόμενος από το μίσος του πατρός του Κρόνου εις την κορυφή του Δρίου, όπου και ανετράφη.
Κατά την εκτέλεσιν θυσίας του επί του όρους διήλθεν αετός κρατών τον κεραυνόν. Αρπάσας και εκσφενδονίσας αυτόν εναντίον των Τιτάτων τους κατετρόπωσε και κατέλαβε το βασίλειον των Ουρανών. Κατόπιν επέστρεψεν εις Νάξον υπό μορφήν Αετού.
Το σπήλαιον εξηρευνήθη τον Ιούνιο του 1962 υπό της γραφούσης και των κ.κ. Ι.Ιωάννου κ Μ.Μπαρδάνη, απάντων μελών της Ε.Σ.Ε. Εβοήθησεν ο επί τούτων προσληφθείς Γ.Μπαρδάνης, ο οποίος ανέλαβε και την μεταφοράν των αναγκαίων υλικών δια την εξερεύνησιν του σπηλαίου.
ΠΡΟΣΠΕΛΑΣΙΣ
Η προσπέλασις του σπηλαίου γίνεται εκ της επί της αμαξιτής οδού Νάξου-Απειράνθου τοποθεσίας Πέταλον, η οποία απέχει 30’ από το χωρίον Φιλώτι.
Δι’ανηφορικής ατραπού 40’ πορείας κατ’αρχάς και εν συνεχεία επί αποτόμου κλιτύος δια μέσου πυκνής βλαστήσεως εξ ακανθωδών θάμνων μέχρι της πρώτης πηγής - τοποθεσία εξαιρετικά γραφική πλαισιωμένη υπό τεραστίων πλατάνων εις επίπεδον χώρον – Ακολουθεί δύσβατος ανάβασις εντός χαράδρας μέχρι της δευτέρας πηγής εις απόστασιν 15’ πορείας ευρισκομένη περί τα 20 μ. Χαμηλότερον της εισόδου του σπηλαίου.
ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
Το σπήλαιον ευρίσκεται εις την αριστεράν κλιτύν αποτόμου και βραχώδους χαράδρας εξ ασβεστολίθου άνευ ουδεμίας δασικής βλαστήσεως.
ΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟΝ
Το σπήλαιον «Ζας» αποτελείται εξ ενός κυρίως κεντρικού θαλάμου χωριζομένου εις τμήματα δι’ογκωδών λίθων αποσπασθέντων εκ της οροφής και ενός μικρού θαλάμου άλλοτε φυσική δεξαμενή ύδατος.
Η είσοδος του είναι στόμιον πλάτους 10 μ. και ύψους 2,5 μ. Ακολουθεί πρόχειρος τεχνιτή ανηφορική διάβασις μήκους 2,5 μ. μέχρι του χαμηλού τοίχου εκ ξερολιθιάς προς ασφάλισιν των εντός αυτού στεγαζομένων ποιμνίων.
Το πρώτον τμήμα του σπηλαίου αποτελείται από μέγαν θάλαμον μήκους 42 μ. Χ πλ. 17 μ. Χ 3-5 μ.
Εις απόστασιν 16 μ. από τον τοίχον (ξηρολιθιά) προς Δ.Δ. υπάρχει μεμονωμένος με επίπεδον επιφάνειαν τεράστιος βράχος, τον οποίο ωνόμασεν η τοπική φαντασία «Αγ. Τράπεζα» αρχίζει καταβόθρα με κατακόρυφον βάθος 10 μ. η οποία εκτείνεται εφαπτομένη παραλλήλως του αρ. Τοίχου εις μήκος 21 μ. Το πλάτος της εις μεν την αρχήν είναι 3 μ. π. Μειούμενον δε συνεχώς καταλήγει εις το τέλος εις 0,40 μ. εν είδη διακλάσεως.
Δεξιά της «Αγ. Τραπέζης» και εις μήκος 12 μ. όπου και ο δεξιός τοίχος, υπάρχει οπή διαστάσεων 1,50 χ 1,50 άλλοτε καλά περιποιημένη εκ τοποθετημένων λίθων.
Απότομος κατάβασις 2,5 μ. οδηγεί εις κατηφορικόν θάλαμον προς Ν.Α. μήκους 14,5 μ. πλάτους έως το κέντρον του 5,5 μ. οπότε διερευνάται μόνον προς τα δεξιά εις συνολικόν πλάτος 9 μ.
Εις το κέντρον του δεξιού τοίχου του τελευταίου τμήματος μικρά οπή οδηγεί εις κατηφορικόν στενόν διάδρομον προς Ν.Δ. του είδη οχετού μήκους 6 μ. χ 1πλ. Χ 1 ύψος, ο οποίος καταλήγει εις θαλάμου και εις ύψος ενός μέτρου από το δάπεδον υπάρχει ανηφορική εσοχή προς Ν.Α., μήκους προσιτού 7μ.μ. και το τέλος μόλις 0,30 μ.
Το ύψος της εις μεν την αρχήν είναι 1,5 μ. εις δε το τέλος 0,70 μ. εν είδει σχισμής.
Η παράδοσις ανεφέρει ότι ο θάλαμος αυτός κατά την εποχήν της Τουρκοκρατίας εχρησιμοποιείτο ως εκκλησία «Ζωοδόχος Πηγή» από τους εκεί καταφεύγοντας κατοίκους και ότι σώζονται λείψανα φούρνου προς εξυπηρέτησίν των. «Βηθλεέμ» αποκαλεί αυτόν τον θάλαμον στην ιστορίαν του ο Λιχτ.
Το βέβαιον είναι ότι ο θάλαμος ούτος εις το χαμηλότερον σημείον του ήτο μεγάλη δεξαμενή ύδατος προερχομένου από την άνωθεν του τέλους του θαλάμου αναφερομένην ανηφορικήν εσοχήν ως πηγή.
Η αρκετά ευκρινώς διατηρουμένη γραμμή στάθμης του ύδατος εις το ύψος της ροής άλλοτε της πηγής μαρτυρεί ότι το ύδωρ δυσκόλως ή πολύ βραδέως απερροφάτο διατηρούμενον εις αυτήν την στάθμην επ’αρκετόν.
Η πίεσις όμως της τεραστίας ποσότητος του ύδατος διήνοιξε εις το χαμηλότερον τμήμα του θαλάμου δεξιά της πηγής τον προαναφερθέντα διάδρομον (οχετόν) δια του οποίου διοχετεύετο το ύδωρ εις τον δημιουργηθέντα κατά τον ίδιον τρόπον θαλαμίσκον λόγω της αναχετήσεως του ρου του.
Εν συνεχεία το ύδωρ απερροφάτο δια του δαπέδου του θαλαμίσκου.
Εφ’όσον το ύδωρ εδημιούργησε διέξοδον έπαυσε πλέον η συγκέντρωσίς του εις τον πρώτον θάλαμον.
Δια την απόκτησίν όμως αρκετού ύδατος προς εξυπηρέτησίν των οι αρχαίοι Έλληνες έκτισαν δεξαμενήν συλλογής αριστερά της πηγής εις το δάπεδον, διοχετευομένου δια τεχνικής επίσης αύλακος.
Σήμερον η δεξαμενή είναι εντελώς κατεστραμμένη. Πιθανώς να εθεωρήθη ως τάφος περικλείων θησαυρούς...
Τα λείψανα φούρνου τα εκ παραδόσεως αναφερόμενα δεν είναι άλλα από τα λείψανα της ανωτέρω δεξαμενής.
Η πηγή αυτή έπαυσε προ πολλού να παρέχη ύδωρ εις τον ανωτέρω θάλαμον, υπάρχει όμως πηγή έξωθεν του σπηλαίου περί τα 20 μ. χαμηλότερον εις εισόδου του της οποίας τα ύδατα ασφαλώς είναι εκείνα τα οποία άλλοτε έρρεον εντός του σπηλαίου δημιουργήσαντα νέαν κοίτην χαμηλοτέραν της προηγουμένης, όπως συμβαίνει πάντοτε εις τα ύδατα τα ρέοντα εντός ασβεστολιθικών πετρωμάτων.
Η κατά 00,15 χαμηλότερον ετέρα τηγή ευρισκομένη εις την αυτήν κατεύθυνσιν μας δίδει το δικαίωμα να υποθέσωμεν ότι προέρχεται από την ιδίαν υπόγειον κοίτην.
Το δεύτερον τμήμα του σπηλαίου σχηματίζει θάλαμον μήκους 64 μ. και πλάτους 75 μ. Η προσπέλασις του γίνεται επί βράχων και ογκολίθων αποκατασταθέτνων εκ της οροφής σχηματιζόντων άλλοτε μεν λόφους και άλλοτε κενά εν είδει χαράδρας αναλόγως της καταπεσούσης ποσότητος λίθων εις το ίδιον σημείον.
Προς το τέλος του μήκους του ο θάλαμος καταλήγει κατά 5,5μ. χαμηλότερον του ύψους της εισόδου του, ενώ αντιθέτως τα δάπεδα των πλαγίων υπέρκεινται κατά πολύ αυτής. Το εύρος του ανωτέρω τμήματος αναπτύσσεται μόνο προς τα δεξιά ενώ αντιθέτως προς τα αριστερά παρουσιάζει μείωσιν και ως εκ τούτου κάμψιν.
Εις το κέντρον του θαλάμου ευρίσκεται το υψηλότερον σημείον της οροφής ύψους 15μ.π. παρουσιάζον θόλον βρίθοντα νυκτερίδων.
Ουδαμού εις την οροφήν υπάρχει ίχνος σταλακτίτου. Πιθανώς να υπήρχον άλλοτε, αλλά απεσπάσθησαν και κατεπλακώθησαν από τους όγκους των εκ της οροφής βράχων.
Το μόνον τμήμα που διεφύλαξεν ανέπαφον τον διάκοσμόν του είναι το πρώτον δεξιόν προς τον τοίχον του και το υψηλότερον. Τούτου η προσπέλασις επιτυγχάνεται μόνον δι’αναρριχίσεως επί ογκολίθων.
Μια σειρά από ογκώδης σταλαγμίτας δεξιά και άλλη σειρά από κολώνες και σταλαγμίτες στο τέλος χωρίζουν εις θαλαμίσκους το ανώτατον τμήμα αυτού του διαμερίσματος.
Προ των θαλαμίσκων και επί τεραστίου ογκολίθου είναι ανεπτυγμένοι δυο σταλαγμίται οι επονομαζόμενοι «Παπάς και Παπαδιά». Ο θρύλος τους θέλει μαρμαρωμένους από τον θεόν «παππάδες» της Ζωοδόχου Πηγής δια να μη συλληφθούν από τους Τούρκους επιδρομείς. Αυτό το σημείον είναι το παλαιοτέρον τμήμα του σπηλαίου.
ΣΠΗΛΑΙΟΓΕΝΕΣΙΣ
Το σπήλαιο «Ζα» σχηματίσθη εκ διαβρώσεως του ασβεστολίθου δημιουργήσαντος τεραστίαν υπόγειον λεκάνην συλλογής ύδατος αρξαμένης εκ του υψηλοτέρου τμήματος του κοιλώματος.
Το ύδωρ διέρρεε κατ’αρχάς δια της καταβόθρας, μετά δε δια του τελευταίιου τμήματος του σπηλαίου.
Κατόπιν διηνοίχθη η είσοδος εκ της μεγάλης πιέσεως του ύδατος. Τελευταίον παρέμεινεν το ύδωρ της «Ζωοδόχου πηγής» διότι τούτο ετροφοδοτείτο και ιδιαιτέρως υπό των υδάτων της εντός του θαλάμου πηγής.
Μετά την κένωσιν του χώρου από τα ύδατα ήρχισεν η διακόσμησις του σπηλαίου και παράλληλα η απόσπασις των ογκολίθων εκ της οροφής του καταλήξαντος εις την σημερινήν κατάστασιν, η οποία θεωρείται σταθερά πλέον.
Ο θρύλος περί συνοχής του μεθ’άλλων σπηλαίων δεν ευσταθεί.
ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΠΗΛΑΙΟΥ
Το κατ’ευθείαν γραμμήν μήκος του σπηλαίου ανέρχεται εις 115μ. κατευθυνόμενον εκ Ν.Δ. προς Β.Α. Το μεγαλύτερον βάθος του από επίπεδον εισόδου ανέρχεται εις 10μ.π. Το δε υψηλότερον του σημείον ανέρχεται εις 10μ. από επίπεδον εισόδου. Συνολική υψομετιρκή διαφορά 20μ.π. Καταλαμβάνει έκτασιν 4.100 τ.μ.
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ – ΥΓΡΑΣΙΑ
Η θερμοκρασία κατά τον μήνα Ιούνιο εντός του σπηλαίου ήτο 19ο Κελσίου λόγω της μεγάλης εισόδου του. Έξωθεν του σπηλαίου ήτο 26ο Κελσίου. Η υγρασία εις το βάθος του σπηλαίου ήτο 78ο ενώ εις το υψηλότερον σημείον ήτο 70ο.
ΒΙΟΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ
Εντός του σπηλαίου ζουν νυκτερίδες κατά χιλιάδας. Ιδιαιτέρα έρευνα δεν εγένετο.
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
Το σπήλαιον «Διός» παρουσιάζει σχετικόν τουριστικόν ενδιαφέρον.
Στερούμενον ικανοποιητικού σταλακτιτικού διακόσμου, αντισταθμίζει με την προϊστορίαν του ως καταφυγίου του Νεφεληγερέτου Διός.
Η χρησιμοποίησίς του, εις τους νεωτέρους χρόνους, ως κταφυγίου των κατοίκων της περιοχής εναντίον επιδρομέων, είναι σύνδρομον στοιχείον.
Επίσης ως σύνδρομον στοιχείον δέον να θεωρηθή ο όγκος του σπηλαίου και η αγρίας εμφανίσεως κατάστασις του εσωτερικού του.
Η γύρωθεν του σπηλαίου γραφική περιοχή με τας δύο πηγάς, είναι και αυτή σύνδρομον στοιχείον.
Με την προϊστορίαν του συνδέονται και αρκετά ευρήματα, ως θραύσματα πήλινων αγγείων και πρωτόγονα εργαλεία εξ οψιδιανού (ατομική συλλογή καθηγητή κ. Μ. Μπαρδάνη, εις Απείρανθον, Νάξου).
______________________________________________________________
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
Σύμφωνα με την παράδοση, η Νάξος είναι το νησί όπου ο Θησέας, επιστρέφοντας από την Κρήτη, σταμάτησε για ανεφοδιασμό και εγκατέλειψε την Αριάδνη, την κόρη του Μίνωα. Εκεί την ερωτεύτηκε ο Διόνυσος και μέσω του όρους Δρίον (Ζας) την ανέβασε στον Όλυμπο και την έκανε αθάνατη.
Τα πρώτα ίχνη κατοίκησης της Νάξου έχουν εντοπιστεί στο Σπήλαιο του Ζα και ανάγονται στη Νεότερη Νεολιθική εποχή (4η χιλιετία), ενώ η χρήση του σπηλαίου συνεχίζεται απρόσκοπτα ως και τα ύστερα ιστορικά χρόνια.
. Ο Αγλαοσθένης, Νάξιος ιστορικός, λέει πως όταν ο Δίας ήταν μικρός κλάπηκε από την Κρήτη, το Ιδαίον Άντρον (όρος Ίδη), και μεταφέρθηκε στη Νάξο, για να γλιτώσει από τον πατέρα του τον Κρόνο.
Μεγάλωσε στη σπηλιά του Ζα, όπου και το ιερό του, μέχρι που μεγάλωσε και ήταν σε ηλικία να διεκδικήσει τη βασιλεία των θεών με εκστρατεία εναντίον των Τιτάνων.
Στο Δία είχε αφιερωθεί μια πολύ μεγάλη έκταση στην πλαγιά του υψηλότερου βουνού της Νάξου, ιερό τέμενος προς τιμήν του θεού, το οποίο υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο για τους αγροτοποιμένες της γύρω περιοχής.
Δύο επιγραφές σε ριζιμιούς βράχους, χαραγμένες από τον ίδιο τεχνίτη τον 4ο π.Χ.αιώνα, με τα ίδια λόγια και γράμματα «ΟΡΟΣ ΔΙΟΣ ΜΗΛΩΣΙΟΥ» ορίζουν, προστατεύουν και προβάλλουν το ιερό.
Μεγάλωσε στη σπηλιά του Ζα, όπου και το ιερό του, μέχρι που μεγάλωσε και ήταν σε ηλικία να διεκδικήσει τη βασιλεία των θεών με εκστρατεία εναντίον των Τιτάνων.
Στο Δία είχε αφιερωθεί μια πολύ μεγάλη έκταση στην πλαγιά του υψηλότερου βουνού της Νάξου, ιερό τέμενος προς τιμήν του θεού, το οποίο υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο για τους αγροτοποιμένες της γύρω περιοχής.
Δύο επιγραφές σε ριζιμιούς βράχους, χαραγμένες από τον ίδιο τεχνίτη τον 4ο π.Χ.αιώνα, με τα ίδια λόγια και γράμματα «ΟΡΟΣ ΔΙΟΣ ΜΗΛΩΣΙΟΥ» ορίζουν, προστατεύουν και προβάλλουν το ιερό.
Οι κάτοικοι της περιοχής που λάτρευαν το θεό, ντυμένοι με «μηλωτές» που σημαίνει προβιές προβάτων, ανέβαιναν στην κορυφή του Ζα το καλοκαίρι την εποχή της μεγάλης ξηρασίας, για να παρακαλέσουν το θεό να στείλει τους δροσερούς ανέμους του και να γλιτώσει τον κόσμο από την απελπισία της ζέστης.
 |
| Χρυσό ταινιόσχημο έλασμα, σφυρήλατο με καμπύλες απολήξεις, διάτρητο στις τέσσερις γωνίες, από το σπήλαιο Ζα της Νάξου |
 |
| Πήλινη απιόσχημη πρόχους (κανάτα) με αλοιφωτή διακόσμηση, από το Σπήλαιο του Ζα |
.
Ενδεικτική των σχέσεων Κρήτης και Νάξου είναι και η πληροφορία ότι ο Μίνως περιπλανήθηκε επί εννέα χρόνια επάνω στον Ζα, για να κλέψει τους νόμους από τον Δία .
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι μία από τις αρχαίες ονομασίες της Νάξου ήταν και η “Δία”, κάτι που μας παραπέμπει ασφαλώς στη λατρεία του Διός και που μας θυμίζει έντονα τη “Ντία” (ή “Δία”), τη νησίδα στ’ ανοιχτά του Ηρακλείου.
Ο Ψηλορείτης λοιπόν και ο Ζας αποτελούν κατά κάποιο τρόπο, δύο “αδελφά” όρη, συνδεδεμένα -σύμφωνα με τη μυθολογία- με την ανατροφή του Διός (Ιδαίον Άντρον, σπηλιά του Ζα), όπου και έχουν εντοπιστεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα.
Οι δε αναφορές της παρουσίας του Μίνωα στη Νάξο ίσως αντανακλούν την ιστορική πραγματικότητα μίας εποχής, όπου η θαλασσοκράτειρα Κρήτη είχε εντάξει στην κυριαρχία της ή τη σφαίρα επιρροής της τη Νάξο και τις Κυκλάδες γενικότερα.
Ενδεικτική των σχέσεων Κρήτης και Νάξου είναι και η πληροφορία ότι ο Μίνως περιπλανήθηκε επί εννέα χρόνια επάνω στον Ζα, για να κλέψει τους νόμους από τον Δία .
Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι μία από τις αρχαίες ονομασίες της Νάξου ήταν και η “Δία”, κάτι που μας παραπέμπει ασφαλώς στη λατρεία του Διός και που μας θυμίζει έντονα τη “Ντία” (ή “Δία”), τη νησίδα στ’ ανοιχτά του Ηρακλείου.
Ο Ψηλορείτης λοιπόν και ο Ζας αποτελούν κατά κάποιο τρόπο, δύο “αδελφά” όρη, συνδεδεμένα -σύμφωνα με τη μυθολογία- με την ανατροφή του Διός (Ιδαίον Άντρον, σπηλιά του Ζα), όπου και έχουν εντοπιστεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα.
Οι δε αναφορές της παρουσίας του Μίνωα στη Νάξο ίσως αντανακλούν την ιστορική πραγματικότητα μίας εποχής, όπου η θαλασσοκράτειρα Κρήτη είχε εντάξει στην κυριαρχία της ή τη σφαίρα επιρροής της τη Νάξο και τις Κυκλάδες γενικότερα.
Έξω από το σπήλαιο υπάρχει πηγή. Από εδώ κατηφορίζουμε σε πρόσφατα πλακοστρωμένο μονοπάτι που μας φέρνει σε 10΄ λεπτά στον όμορφα διαμορφωμένο χώρο της βρύσης των Αριών με τα τεράστια πλατάνια. Στο πλάτωμα υπάρχει βράχος με ακιδογράφημα των πρώτων χριστιανικών αιώνων με τα γράμματα ΙΔΡΟC.
ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΡΤΗΣΗ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου