Οι μοναδικές Κατακόμβες της Μήλου σε όλη τους τη διαδρομή!

Οι κατακόμβες της Μήλου είναι μοναδικές σε μέγεθος σε όλο τον Ελλαδικό χώρο και από τα πιο γνωστά και αξιόλογα Χριστιανικά μνημεία παγκοσμίως, μαζί με τις κατακόμβες της Ρώμης και των Αγίων Τόπων.

Το 2009, η Ιερά Σύνοδος ανακήρυξε τη Μήλο ως ιερό νησί, ενώ πριν λίγες μέρες η Ιερά Μητρόπολη Σύρου έβαλε το κερασάκι στην τούρτα ανακηρύσσοντας και αυτή με την σειρά της, μιας και οι κατακόμβες αποτελούν το αρχαιότερο μνημείο της χριστιανοσύνης. Και αυτό γιατί ήταν ο πρώτος τόπος συγκέντρωσης των πρώτων Χριστιανών και το πρώτο κοινοτικό νεκροταφείο στα τέλη του 2ου μ.Χ. αιώνα.

Οι κατακόμβες βρίσκονται στην πλαγιά λόφου, στα νοτιοδυτικά του οικισμού της Τρυπητής, στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας πόλης που τα ερείπια της εκτείνονται μέχρι τον παραθαλάσσιο οικισμό Κλήμα. Στην περιοχή υπάρχουν και άλλα μικρότερα υπόγεια νεκροταφεία στον τύπο των κατακομβών.

Οι κατακόμβες ήταν γνωστές στους ντόπιους ως »Ελληνική σπηλιά’‘. Ήδη πριν τις επισκεφθεί ο Γερμανός αρχαιολόγος Ludwig Ross το 1844, είχαν υποστεί εκτεταμένες συλήσεις. Το 1878 τις επισκέφτηκε ο Γάλλος αρχαιολόγος Ch.Bayet και το 1907 οΓεώργιος Λαμπάκης, ενώ το 1928 ερευνήθηκαν και μελετήθηκαν συστηματικά από τονΓεώργιο Σωτηρίου.

Πρόκειται για σύμπλεγμα ευρύχωρων αιθουσών και διαδρόμων (I-VIII) λαξευμένων στον μαλακό πορώδη ηφαιστειακό βράχο (τόφφο), που συνδέονται με τεχνητούς διαδρόμους.

Το σύμπλεγμα συμπληρώνει ένας οικογενειακός νεκρικός θάλαμος (Cubiculum ΙΧ). Ο Γ. Σωτηρίου αρχικά είχε θεωρήσει ότι πρόκειται για τρεις ανεξάρτητες κατακόμβες, την Α, Β, Γ, που αποτελούνται από αίθουσες και διαδρόμους.

Με κίτρινο η ελεύθερη πρόσβαση και με κόκκινο η απαγορευμένη.

Το συνολικό μήκος των στοών είναι περίπου 200μ., ενώ το πλάτος ποικίλλει από 1-5 μ. και το ύψος από 1,6-2,5 μ. Στα τοιχώματα έχουν λαξευθεί δύο τύποι τάφων, τα αρκοσόλια (τοξωτοί) και οι loculi (οριζόντιοι τάφοι), ενώ στο δάπεδο έχουν λαξευθεί λακκοειδείς τάφοι.

Όλοι οι τάφοι καλύπτονταν με ανισομεγέθεις πλάκες.

Μερικά αρκοσόλια σώζουν στη στεφάνη χρωματική διακόσμηση και φέρουν στο τύμπανο σπαράγματα επιγραφών ή κόγχη για την απόθεση κτερισμάτων και λυχναριών και σε μερικές περιπτώσεις για την ταφή των βρεφών.

Η σημερινή είσοδος των κατακομβών βρίσκεται στην αίθουσα της κατακόμβης Β (ΙΙΙ).

Η είσοδος πραγματοποιείται από την Κατακόμβη Β.

Στη δεξιά πλευρά της αίθουσας σώζεται το μοναδικό ακέραιο διώροφο αρκοσόλιο

και τα σπαράγματα της σημαντικής επιγραφής <<των πρεσβυτέρων>>, γραμμένης με κεφαλαία κόκκινα γράμματα σε ορθογώνιο γραπτό πλαίσιο (tabula ansata).

Στο μέσον περίπου της αίθουσας έχει λαξευθεί μεμονωμένος υπέργειος τάφος σε σχήμα σαρκοφάγου, γνωστός και ως <<τάφος του μάρτυρα>>. Ο τάφος αυτός πιθανότατα χρησιμοποιήθηκε ως αγία τράπεζα, καθώς πάνω του υπήρχε κιβώριο (θολωτό ή πυραμιδοειδές στέγαστρο, το οποίο στηρίζεται σε τέσσερις λεπτούς κίονες, το συναντούμε συνήθως να υψώνεται σαν ουρανός πάνω από την αγία τράπεζα, σε τάφους αγίων, κρήνες κ.ά. εντός του ναού αλλά και σε υπαίθριους χώρους), ίχνη των κιονοκράνων του οποίου εντόπισε ο Γ. Σωτηρίου το 1928.

Ο τάφος του μάρτυρα.

Μη επισκέψιμο τμήμα της Κατακόμβης Β.

Μη επισκέψιμο τμήμα της Κατακόμβης Β.

Μη επισκέψιμο τμήμα της Κατακόμβης Β.

Στα δυτικά της κατακόμβης Β, βρίσκεται η δεύτερη επισκέψιμη αίθουσα, της κατακόμβης Α (Ι). Στη βόρεια πλευρά έχουν λαξευθεί αρκοσόλια κατά ζεύγη, που πιθανότατα πρόκειται για οικογενειακούς τάφους.

Στον διάδρομο 1 (ΙΙ), που δεν είναι επισκέψιμος, σώζονται τα σπαράγματα δυο μεγαλογράμματων επιγραφών σε ορθογώνιο πλαίσιο (<<του Μήλωνος>> και <<του Θωμά>>).

Μη επισκέψιμο τμήμα της Κατακόμβης Α με τις επιγραφές του Μήλωνος και του Θωμά.

Στα ανατολικά της κατακόμβης Β βρίσκονται ένας οικογενειακός νεκρικός θάλαμος (cubiculum IX) και η κατακόμβη Γ (VII και VIII), που σήμερα δεν είναι επισκέψιμα.

Το cubiculum (IX) φέρει στις πλευρές του τρία αρκοσόλια και έναν κτιστό τάφο. Το νότιο τμήμα της κατακόμβης Γ έχει καταρρεύσει και οι δύο διάδρομοι επικοινωνούν μεταξύ τους με τεχνητό διάδρομο. Σε δύο αρκοσόλια του διαδρόμου 2 (VIII) σώζεται τμήμα παράστασης με άνθη και δύο πουλιά, καθώς και το χριστόγραμμα με τα αρχικά γράμματα Ω και Α.

Η ανασκαφική έρευνα που διενεργήθηκε τα έτη 2007-2009 από τη 2η Ε.Β.Α., έφερε στο φως το νότιο τμήμα των αιθουσών της Κατακόμβης Α και Β σε μήκος περίπου 15 μ. (Χ και ΧΙ αντίστοιχα). Η οροφή τους είχε σχεδόν εξ ολοκλήρου καταπέσει, διατηρούνται όμως τα τοιχώματά τους με εννέα αρκοσόλια και τέσσερα loculi (κόγχες). Οι δύο αίθουσες ενώνονταν μεταξύ τους με εγκάρσιο διάδρομο, γεγονός που ανατρέπει τη θεωρία του Σωτηρίου ότι πρόκειται για τρεις ανεξάρτητες κατακόμβες. Πάνω από το νότιο σωζόμενο τμήμα της Κατακόμβης Β αποκαλύφθηκε ένα νέο μικρό cubiculum (δωμάτιο- XIII).

Εκτός από τα αρκοσόλια αποκαλύφθηκαν δύο κτιστοί τάφοι, μία μαρμάρινη σαρκοφάγος και 33 λακκοειδείς τάφοι.

Οι περισσότεροι τάφοι που ανασκάφθηκαν ήταν συλημένοι ή διαταραγμένοι. Καλύπτονταν με αδρά επεξεργασμένες ανισομεγέθεις πλάκες και αλλεπάλληλα στρώματα ασβεστοκονιαμάτων. Οι λακκοειδείς τάφοι είναι είτε απλοί είτε με δεύτερο θάλαμο που στεγάζεται με τόξο στον τύπο των αρκοσολίων. Σήμερα, κανένας από τους λακκοειδείς δεν είναι ορατός, διότι καλύφθηκαν για λόγους προστασίας. Ελάχιστοι τάφοι έδωσαν αξιόλογα κτερίσματα, όπως περίαπτα, ένα μετάλλινο δαχτυλίδι, γυάλινα μυροδοχεία και γυάλινες χάνδρες. Βρέθηκαν επίσης χάλκινα και σιδερένια καρφιά. Σε όλη την ανασκαφή βρέθηκαν λυχνάρια,

ενώ ίχνη καύσης, όστρακα από αγγεία καθημερινής χρήσης (μαγειρικά σκεύη, οινοχόες, πινάκια), καθώς και οστά ζώων και ψαριών, δηλώνουν την τέλεση νεκρόδειπνων και άλλων τελετουργιών στη μνήμη των νεκρών.

Στα δυτικά της αίθουσας της κατακόμβης Α αποκαλύφθηκε αίθουσα (αίθουσα Bayet, ΧΙΙ) που φράχθηκε προσωρινά για λόγους προστασίας. Η αρχική είσοδος της αίθουσας βρίσκεται στα ΒΔ. Στα τοιχώματά της ανοίγονται εννέα αρκοσόλια και δύο cubicula.
Στα νότια, όπου τα τοιχώματα των αιθουσών της Κατακόμβης Α και της Bayet συγκλίνουν, ήρθαν στο φως ένας ημικυκλικός τοίχος και ένας ακέραιος αράβδωτος κίονας in situ (κατά χώραν).

Από τα στοιχεία αυτά συνάγεται ότι πρόκειται πιθανότατα για μία από τις αρχικές εισόδους των κατακομβών.

Τα κινητά ευρήματα και τα κτερίσματα που ανευρέθηκαν μέχρι σήμερα, τοποθετούν χρονολογικά τη χρήση του νεκροταφείου από τα μέσα του 1ου μέχρι τον 6ο αι. μ.Χ.

Δείτε ολόκληρη την διαδρομή και των τριών Κατακομβών!!!

Κείμενο: Μαρίνα Βόγκλη
Αποστολή, φωτογραφίες, βίντεο: Αλέξανδρος Γλαράκης
Δραστηριότητα: αστική σπηλαιολογία & εξερεύνηση (urban speleology & exploration)
Πληροφορίες κειμένου: Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού - 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων


Πηγή: ΑΣΤΙΚΗ ΣΠΗΛΑΙΟΛΟΓΙΑ