Σκεφτόμουν σήμερα την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Με τόσες συζητήσεις τελευταία περί νόμων, δικαίου, βίας τι να κάνω εκεί πήγε το μυαλό μου.
Πάντα με εντυπωσίαζε το γεγονός πώς οι Έλληνες και δη οι Αθηναίοι του 5ου αιώνα, από τόσο νωρίς - για να μην λάβω υπόψη και τις αρχετυπικές μυθικές αναφορές περί δικαιοσύνης του Διός, Κράτος, Βία, Ζήλος, Νίκη κτλ και ξεφύγουμε - καταπιάστηκαν με αυτά τα θέματα καλλιεργώντας την πολιτική τους σκέψη. Και πως αυτή η σκέψη εκφράστηκε τόσο εντέχνως μέσω της τραγωδίας και ως τέχνη εισπράχτηκε από τον λαό-θεατές-πάσχοντες σε μια συνεχώς ανανεούμενη διαλεκτική σχέση.
Μιλάμε απίστευτα πράγματα για τους "αρχαίους", πολύ μπροστά οι παλιοί.
Για όποιον δεν γνωρίζει το στορυ της τραγωδίας, που δεν το πιστεύω όλοι την γνωρίζουμε, η ιστορία έχει εν συντομία ως εξής:
Όταν αυτοεξορίστηκε από την Θήβα ο Οιδίποδας οι δυο του γιοί Ετεοκλής και Πολυνείκης μετά από ένα σύντομο πείραμα εναλλαγής της βασιλείας μεταξύ τους ανά έτος, τα σπάσανε αφού ο Ετεοκλής κράτησε την εξουσία με τον τσαμπουκά. Ο Πολυνείκης τα πήρε κρανίο και έφυγε για το Άργος όπου αφού με τις κατάλληλες συμμαχίες μάζεψε στρατό , επέστρεψε στην Θήβα για να ρίξει τον αδελφό του που αθέτησε την συμφωνία. Ο στρατός του Πολυνείκη έφαγε χώμα αλλά και τα δύο αδέλφια πέθαναν μονομαχώντας και η βασιλεία πέρασε στον Κρέοντα.
Αυτός αποφάσισε να τιμωρήσει τον Πολυνείκη που εξέδραμε ενάντια στην Θήβα ως εχθρός της Πόλης, αφήνοντας το σώμα του άταφο. Η αδελφή του, όμως, η Αντιγόνη ( ή άλλη είναι η Ισμήνη), δεν θέλησε να τηρήσει αυτόν τον Νόμο του Κρέοντα και επαναστατώντας προσπάθησε να θάψει τον αδελφό της.
Τελικά συλλαμβάνεται και οδηγείται στον Κρέοντα και στην δίκη. Επειδή η κοπέλα ένα δίκιο το είχε καθώς υποστήριζε πως ακολούθησε τον άγραφο και θεϊκό, περί ταφής των νεκρών, νόμο άρχισε να έχει κάποια υποστήριξη και από αρκετούς πολίτες αλλά και από τον αγαπημένο της, γιο του Κρέοντα, Αίμονα.
Παρά την επέμβαση του σώφρονα Τειρεσία, τις προσπάθειες του Αίμονα και την κρυμμένη δυσαρέσκεια του λαού ο Κρέοντας είναι αγύριστο κεφάλι καθώς θεωρεί πως προασπίζεται τον πατριωτισμό της πόλης, τους νόμους και το δίκαιο και να μην τα πολυλογώ γίνεται ψιλό-χαμός πεθαίνει κόσμος και εμείς κάτι μαθαίνουμε. Ο Αθηναίος του 5ου αιώνα δηλαδή.
Οι ήρωες της τραγωδίας είναι έκτοτε βασικό κομμάτι του δυτικού πολιτισμού και λειτουργούν αρχετυπικά στην σκέψη μας. Μάλιστα κινδυνεύοντας να υποπέσω σε ύβρη κάνοντας ένα τεράστιο κοσμικό και χρονικό άλμα θα μπορούσαμε να τους παραλληλίσουμε με σημερινούς χαρακτήρες.
Η Αντιγόνη για παράδειγμα θα μπορούσε να είναι ένας ιδεολόγος επαναστάτης, ο οποίος δεν δέχεται παρά το προσωπικό κόστος και την μοναξιά της δράσης να έρθει σε σύγκρουση με τον νόμο και το ανθρώπινο δίκαιο για να υποστηρίξει κάτι ανώτερο που θεωρεί Δικαιότερο.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο Δίας όμως δε μου τ' απαγόρεψε, ούτε η Δικαιοσύνη του Κάτω Κόσμου όρισε τέτοιους νόμους για τους ανθρώπους. Κι ούτε πιστεύω ότι οι διαταγές ενός θνητού να είναι πιο πάνω από τους άγραφους και αλάθευτους αιώνιους νόμους του ουρανού. Γιατί όχι μονάχα σήμερα ή χτες αλλά από πάντα υπάρχουν, δεν ξέρουμ' από πότε. Απ' τους θεούς εγώ δε θα τιμωρηθώ γιατί φοβήθηκα έναν θνητό.
Η Αδελφή της η Ισμήνη, ίσως να μοιάζει με τους σημερινούς νοικοκυραίους που ψιλο έχουν μια αίσθηση του σωστού (ή όρεξη για αντίδραση καθώς στην τραγωδία όλοι δίκιο έχουν) αλλά από την μία χρειάζονται κάποιον να τους την θυμίσει και από την άλλη είναι λίγο κότες και δεν δρουν. Προτιμούν να ακολουθήσουν το ασφαλές μονοπάτι της υποταγής στον νόμο, στην εξουσία κτλ .
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
... Κι αν παραβεί κανείς αυτή τη διαταγή η ποινή θα είναι να πεθάνει με λιθοβολισμό, μπροστά σε όλους τους κατοίκους της πόλης. Αυτά είχα να σου πω. Τώρα θα δείξεις αν είσαι από άξια γενιά ή θα τη ντροπιάσεις.
ΙΣΜΗΝΗ
Καημένη αδελφή μου, αφού τα πράγματα είναι έτσι, τι θα μπορούσα εγώ να κάνω ή να μην κάνω;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκέψου, αν μπορείς να μοιραστείς μαζί μου αυτό που πρόκειται να κάνω.
ΙΣΜΗΝΗ
Τι έχεις στο νου σου; Τι μπορεί να σημαίνουν τα λόγια σου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Θα με βοηθήσεις να λυτρώσω τον νεκρό;
ΙΣΜΗΝΗ
Όχι! Μην πεις πως θα τον θάψεις στα κρυφά όταν αυτό απαγορεύεται!
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εγώ τον αδερφό μου, κι όχι δικό σου αδελφό, άμα δε θέλεις, δε θα φερθώ προδοτικά.
ΙΣΜΗΝΗ
Έστω κι αν το 'χει απαγορέψει ο Κρέοντας, δύστυχη;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δεν έχει το δικαίωμα να με χωρίσει απ' τους δικούς μου.
ΙΣΜΗΝΗ
Αχ, σκέψου, αγαπημένη μου αδελφή, πως χάθηκ' ο πατέρας μας, μέσα στο μίσος και στην περιφρόνηση, όταν μαθεύτηκαν όλες οι ντροπές κι έβγαλε μόνος του τα μάτια του! Έπειτα η γυναίκα του και μάνα του, δύο ονόματα σε ένα πρόσωπο, κρεμάστηκε και έδωσε τέλος στις συμφορές της. Τρίτο κακό, τα δυο τ' αδέρφια μας μαζί, την ίδια ώρα σκοτώθηκαν χτυπημένα, με μιας, από το χέρι ο ένας τ' αλλουνού.
Τώρα κι εμείς, αν παρακούσουμε το νόμο, τις διαταγές και απειλές του τυράννου, σκέψου τι καταστροφή μας περιμένει. Πρέπει να νιώσεις πως είμαστε γυναίκες και δεν μπορούμε μ' άντρες να τα βάλουμε. Κι αφού μας κυβερνούνε δυνατότεροι, αυτά πρέπει να υπακούμε και χειρότερα.
...Εγώ λοιπόν ζητάω συγνώμη απ' τους νεκρούς και θα υπακούσω σε κείνους που κυβερνούν. Το παραπάνω είναι παραφροσύνη.
...
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Δε θα σε παρακαλέσω κι ούτε δέχομαι, και να το θέλεις, τώρα δεν το θέλω εγώ. Εσύ κάνε όπως νομίζεις, εγώ θα τον θάψω. Και θα το κάνω έστω κι αν είναι να πεθάνω. Θα κείτομαι εκεί αγαπημένη με αυτόν που έχω αγαπήσει, κάνοντας άγιο κρίμα. Σ' αυτούς θέλω ν' αρέσω πιο πολύ, στους κάτω κι όχι σ' αυτούς που ζουν ακόμα. Γιατί για πάντα θα 'μαι κει. Συ αν το θες περιφρονείς τα όσια και τα ιερά.
ΙΣΜΗΝΗ
Δεν τα περιφρονώ, μα δεν τολμάω κιόλας να τα βάλω μ' ολόκληρη την πόλη.
Ο Κρέοντας που είναι και ο πιο τραγικός ήρωας του έργου ως πάσχων χωρίς να έχει προκαλέσει τίποτα, έρμαιο των καταστάσεων παρά την σημερινή αρνητική αντιμετώπιση που συνήθως κερδίζει είναι να τον συμπαθείς.
Πατριώτης, έχει την στήριξη του λαού, θέλει να αποδώσει δικαιοσύνη και να μην φερθεί όμοια στον προδότη και στον υπερασπιστή, προσπαθεί να τηρήσει τον νόμο ακόμα και ενάντια στην οικογένεια του και άλλα πολλά. Θα μπορούσαμε να πούμε πως για την δημοκρατική Αθήνα της εποχής εκφράζει το πρότυπο του σωστού πολίτη.
ΧΟΡΟΣ
Κάνε ό,τι σ' αρέσει στην πόλη, Κρέοντα, γιε του Μενοικέα και για τους δύστροπους και τους νομοταγείς, σε εμπιστευόμαστε να πάρεις όποια απόφαση θέλεις και για τους πεθαμένους και για τους ζωντανούς.
...
ΧΟΡΟΣ
Λοιπόν. Έχεις κάποια άλλη προσταγή;
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Να μη βοηθήσετε κανέναν παραβάτη.
...
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Λες να τιμάνε τους κακούργους οι θεοί; Αυτό δε γίνεται Ξέρω από καιρό κάποιους που ψιθυρίζουν εναντίον μου κρυφά κουνώντας το κεφάλι τους, χωρίς να λογαριάζουν νόμους κι άρχοντες. Κάποιοι απ' αυτούς, λοιπόν, ξέρω καλά, βάλανε πληρωμένους να το κάνουν. Γιατί το χρήμα, είναι ο χειρότερος θεσμός μέσα στους ανθρώπους. Γκρεμίζει πολιτείες, οι άντρες ξεπορτίζουν απ' τα σπίτια τους, στρέφει το μυαλό τ' ανθρώπου στο κακό, τον σπρώχνει στην απάτη ή στο έγκλημα και έτσι χάνεται κάθε ντροπή και σεβασμός και πλανεύονται οι τίμιες συνειδήσεις. Μα οι πουλημένοι που 'καναν αυτό το πράγμα έφτασε η ώρα να πληρώσουν ακριβά. Αν δεν μου βρείτε τον δράστη αυτόν της ταφής και δεν τον φέρετε αμέσως μπροστά μου δεν πρόκειται να πάτε στον Άδη, πριν τα ομολογήσετε όλα ζωντανοί πάνω στην κρεμάλα
...
ΧΟΡΟΣ
Άξιος πολίτης όποιος κρατάει τους νόμους της πατρίδας του και σέβεται τον όρκο στους θεούς. Ανάξιος, αυτός που αποτολμάει το κακό. Αυτόν, ούτε στο σπίτι μου τον βάζω ούτε ποτέ μου θα τον συγχωρήσω.
Οι καταστάσεις όμως, τις οποίες κανείς εκ των δύο βασικών ηρώων δεν προξένησε τους φέρνουν αντιμέτωπους μετά την απειθαρχία της Αντιγόνης η οποία μάλιστα - στα μάτια του Κρέοντα - φαντάζει όχι μόνο άδικη και παράνομη αλλά και σαν μύγα μες το γάλα αφού μόνο αυτή φαίνεται να εκφράζει μια τέτοια άποψη.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Και τόλμησες να το κάνεις κι ας το είχα απαγορεύσει εγώ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ο Δίας όμως δε μου τ' απαγόρεψε, ούτε η Δικαιοσύνη του Κάτω Κόσμου όρισε τέτοιους νόμους για τους ανθρώπους. Κι ούτε πιστεύω ότι οι διαταγές ενός θνητού να είναι πιο πάνω από τους άγραφους και αλάθευτους αιώνιους νόμους του ουρανού. Γιατί όχι μονάχα σήμερα ή χτες αλλά από πάντα υπάρχουν, δεν ξέρουμ' από πότε. Απ' τους θεούς εγώ δε θα τιμωρηθώ γιατί φοβήθηκα έναν θνητό.
...
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Μόνο εσύ, ανάμεσα σ' όλους αυτούς, έχεις αυτή την άποψη.
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Κι αυτοί την έχουν, μα κρύβονται μπροστά σου.
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Και συ δεν ντρέπεσαι να σκέφτεσαι διαφορετικά απ' όλους;
Η Αντιγόνη, όμως, ναι μεν είναι μόνη στην πράξη αλλά δείχνει να απηχεί τα αισθήματα μέρους του λαού τα οποία ο Κρέοντας δεν τα λαμβάνει υπόψη. Αυτό είναι και το μοναδικό του αρνητικό πως είναι εγωιστής, ισχυρογνώμων και αγύριστο κεφάλι, κολλημένος με τον νόμο και το δίκαιο όπως είναι θεσμοθετημένα στην καθεστηκυία τάξη ας πούμε.
ΧΟΡΟΣ
Την ευτυχία την κρατάει η φρονιμάδα, ποτέ δεν πρέπει ν' ασεβούμε στους θεούς. Του φαντασμένου η ξιπασιά πληρώνεται ακριβά, μέχρι να βάλει στα γεράματα μυαλό
Από την άλλη ο γιος του θα μπορούσε να παραλληλιστεί με έναν εκπρόσωπο μιας μειοψηφίας του λαού, ή με κάποιες φωνές που παίρνοντας θάρρος από την επαναστατική πράξη, χωρίς να το τραβάνε και πολύ εκφράζουν μια αντίδραση...
ΧΟΡΟΣ
Το παρατέντωσες, παιδί μου το σκοινί και σκόνταψες στα σκαλοπάτια τα ψηλά της Δίκης. Θα ξεπληρώνεις κάποιο πατρικό αμάρτημα.
και ζητούν να τα δούμε και λίγο αλλιώς τα πράγματα
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Αν κάποιος που πατάει τους νόμους, νομίζει πως θα υπερνικήσει αυτούς που κυβερνούν, μην περιμένεις να πάρει και τιμές για τα καμώματά του. Μα να υπακούμε πρέπει σ' όποιον ψήφισ' ο λαός και για μικρά και δίκια και για τ' ανάποδα ακόμα. Πιστεύω πως αυτός που κυβερνά καλά μπορεί να θέλει να κυβερνηθεί καλά. Κι αν πρέπει αυτός να πάει να πολεμήσει, θα μείνει εκεί σύντροφος πιστός κι ανδρείος. Δεν υπάρχει κατάρα μεγαλύτερη από την αναρχία. Γκρεμίζει πόλεις, αναστατώνει σπίτια και σπέρνει φόβο μες στη μάχη και την ήττα στους δικούς μας. Ενώ η πειθαρχία, σώζει το στρατό. Πρέπει να υπερασπιζόμαστε το νόμο, την τάξη,
ΑΙΜΟΝΑΣ
Πατέρα, οι θεοί μας δώσαν το μυαλό, ό,τι καλύτερο αγαθό στον κόσμο. Κι εγώ δε θα 'λεγα πως δεν τα λες σωστά, ούτε θα το 'θελα, ούτε και το μπορώ. Αλλά μπορεί να υπάρχουν κι άλλες γνώμες. Εσύ από τη θέση σου, δε μπορείς να ξέρεις τι λένε, τι κάνουν ή τι κατηγορούν, γιατί φοβάται ο καθένας να σου πει τις γνώμες που δε θα σ' άρεσε ν' ακούσεις. Μα εγώ μπορώ ν' ακούσω τι ψιθυρίζεται στην πόλη.
...
ΑΙΜΟΝΑΣ
Εσύ όλο θες να λες και δεν ακούς.
Ο χορός είναι λίγο πολύ σαν την Ισμήνη δηλαδή την μεγάλη μάζα του δήμου που δεν παίρνει ευθέως θέση είναι νομοταγής αλλά συμπάσχει και με το δράμα του επαναστάτη.
ΧΟΡΟΣ
Καλό είναι να 'χει σεβασμό κανείς, όμως σε κείνον που κρατάει την εξουσία δεν πρέπει ν' αντιστέκεται. Και συ έκανες του κεφαλιού σου και πληρώνεις.
ο Τειρεσίας είναι η κλασική περίπτωση της φωνής της λογικής που ζητάει ψυχραιμία και να επικρατήσει η σύνεση. Είναι ένας και δεν τον ακούει κανείς. Διορατικός βλέπει τι έρχεται αλλά είπαμε ο κλασικός εκτός τόπου και χρόνου που τι μιλάει, τι δεν μιλάει ένα και το αυτό. Οι θέσεις είναι προ-διαμορφωμένες. (και γι' αυτό και εγώ τον αγνοώ και δεν βάζω καμιά παράθεση :-) )
Εν ολίγοις κάπως έτσι λειτουργούσε διαλεκτικά μέσω της τραγωδίας ο μύθος στους Αθηναίους προγόνους καλλιεργώντας την πολιτική σκέψη, δράση και πράξη και αν δεν με πιστεύετε διαβάστε και το πολύ καλό έργο του Vernant : Μύθος και τραγωδία στην αρχαία Ελλάδα
Αλλά μιας και μιλήσαμε πριν για χρονικό και κυρίως κοσμικό άλμα το οποίο φλερτάρει με την ύβρη ας δούμε και την ανάλογη αντανάκλαση σήμερα και πως καλλιεργείται η πολιτική σκέψη στους σημερινούς νεο-Έλληνες, γεγονός το οποίο στάθηκε και η αρχική αφορμή για να θυμηθώ τους Ήρωες των παλαιών μας χρόνων.
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου