Η Πανδώρα

Η Πανδώρα (παν + δώρα) είναι αρχετυπική μορφή της ελληνικής μυθολογίας, όπου αναφέρεται ως η πρώτη θνητή γυναίκα, αιτία όλων των δεινών κατά τονΗσίοδο και αντίστοιχη της βιβλικής Εύας.

 Ο μύθος της Πανδώρας, όχι τόσο ως αρχετυπικής μορφής, μητέρας όλων των γυναικών, αλλά ως αιτίας όλων των παθών, λόγω της περιέργειάς της, έχει κάνει το γύρο του κόσμου.

 Συγκεκριμένα, από ανοησία, περιέργεια ή σκόπιμα, η Πανδώρα σύμφωνα με το μύθο αποδέσμευσε και σκόρπισε στην ανθρωπότητα όλα τα δεινά και τις ασθένειες που ήταν κρυμμένες σε ένα πιθάρι -το οποίο κατά λάθος καθιερώθηκε να αναφέρεται ως κουτί.

Η αρνητική στάση του Ησίοδου και ο μισογυνισμός που εκδηλώνεται στα σχετικά κείμενά του -με την Πανδώρα πιθανόν ως αφορμή- αποδίδεται από ορισμένους ερευνητές και σε κατάλοιπα της μεταβατικής εποχής, από τη μητριαρχία στην πατριαρχία χωρίς φυσικά να αποκλείονται και άλλες λογικές ερμηνείες.


Οι επωνυμίες Πανδώρα και Ανησιδώρα (αυτή που φέρνει δώρα)αναφέρονται και στη Δήμητρα, τη θεά της Γης, που λατρευόταν ως πανδώρα αφού από αυτήν τρεφόταν η ανθρωπότητα, όμως πρόκειται για θετικές επωνυμίες της θεάς και δεν έχουν καμία σχέση με το κύριο όνομα Πανδώρα, δηλαδή το μυθολογικό πρόσωπο. 

Σύμφωνα με τον Ησίοδο το όνομά της σήμαινε εκείνη που είναι προικισμένη με όλα τα δώρα από τους θεούς, εκείνην που έχει όλα τα χαρίσματα. Μεταγενέστερα θεωρήθηκε ότι ήταν και εκείνη από την οποία εκπορεύονταν όλα τα δώρα προς τους ανθρώπους, καλά και κακά.




Η Πανδώρα της "Θεογονίας"

 

Και τα Έργα και Ημέραι του Ησιόδου που συντάχθηκαν γύρω στο 750 π.Χ. η Πανδώρα πλάστηκε από χώμα από τον Ήφαιστο κατά παραγγελία του Δία. 

Η Αθηνά (ή ο Ερμής) της έδωσε ζωή και οι θεοί του Ολύμπου της προσέφεραν γενικά όλα τα χαρίσματα και τις ικανότητες, και μαζί μια επικίνδυνη γοητεία.

 Για τον Ησίοδο πάντως η Πανδώρα ήταν το χειρότερο δώρο που μπορούσαν να κάνουν οι θεοί στον άνθρωπο.

Στη Θεογονία αναφέρει ότι "ο ευγενής γιος του Ιαπετού (ο Προμηθέας) έκλεψε την ιερή φωτιά και εξοργισμένος

"Και σαν να μην έφτανε αυτό" συνεχίζει ο Ησίοδος "αν ο άνδρας δεν παντρευόταν για να αποφύγει τις πικρίες του γάμου, γερνούσε και πλησίαζε το θάνατο χωρίς κανέναν να τον φροντίσει. Οπότε όταν ο άντρας επιλέγει να παντρευτεί και παίρνει καλή γυναίκα που συμφωνεί μαζί του, τότε το κακό συνεχώς αντιπαλεύει το καλό. Γιατί μπορεί να τύχει να κάνει κακά παιδιά, και τότε ζει για πάντα με θλίψη στην καρδιά και αυτό το κακό δεν μπορει να θεραπευτεί ποτέ. Ετσι δεν μπορείς να εξαπατήσεις το Δια ή να παραβείς το θέλημά του" Ο άνθρωπος δηλαδή δεν έχει σωτηρία, ούτε με το γάμο ούτε χωρίς αυτόν, κατά τον Ησίοδο.


Η Πανδώρα στο "Έργα και Ημέραι"





αι γέμισε η πλάση αρρώστιες και δυστυχία που έπλητταν στο εξής μέρα νύχτα τους θνητούς σιωπηρά -γιατί ο Δίας τους είχε πάρει σοφά τη λαλιά". Καθώς όλες οι δυστυχίες πλησίαζαν βουβά, ύπουλα δηλαδή, κανείς δεν μπορούσε να φυλαχτεί "και να γλιτώσει από το θέλημα του Δία".


Η εκδοχή του Αισώπου
Η άποψη του Αισχύλου

Στον στίχο 250 όταν ο χορός ρωτά τον Προμηθέα ποιο ήταν το αμάρτημα για το οποίο τιμωρείται, εκείνος απαντά

-"έκανα τους θνητούς να πάψουν να προβλέπουν το θάνατό τους ως μοιραίο"
-"και τι φάρμακο βρήκες γι' αυτό;" ρωτά ο χορός
-"τους έδωσα τυφλές ελπίδες" απαντά εκείνος
-"σπουδαία λύση βρήκες" λέει ο χορός
-"τους έδωσα και τη φωτιά" λέει ο Προμηθέας

Ποια ήταν η πραγματική τιμωρία


Οι περισσότερες εκδοχές του μύθου παρουσιάζουν στην περιπτωση της Πανδώρας ότι το πιθάρι περιείχε τα δώρα του γάμου της και ότι της είχε δοθεί η εντολη να μην το ανοίξει. 

Ετσι το θέμα του ανοίγματος του πιθαριού παραπέπει στην ελεύθερη βούληση του ανθρώπου. 

Η πιο λαϊκή εκδοχή ήθελε το πιθάρι "κακοπροαίρετο δώρο" ζηλόφθονων θεών που προσδοκούσαν να ανοίξει η Πανδώρα το το πώμα του ώστε να ξεχυθούν όλα τα δεινά στην ανθρωπότητα. 

Σε αυτή την περίπτωση η ενέργεια του Δία -σύμφωνα με τον Ησίοδο- να κρατήσει την ελπίδα μέσα στο πιθάρι, δεν είναι ευκολο να ερμηνευθεί: το έκανε σε μια ύστατη κινηση καλής πρόθεσης προς τους ανθρώπους ώστε να τους περισώσει έστω την ελπίδα ή το έκανε απεναντίας σε μια ύστατη κινηση αντεκδικησης, ώστε μέσα σε όλες τις δυστυχίες τους να μην έχουν ούτε καν την παρηγοριά της ελπίδας; Η απάντηση εξαρτάται από το αν θεωρεί κάποιος το "κουτί της Πανδώρας" φυλακή ή τόπο διαφύλαξης.

Το πιθάρι που έγινε "κουτί

         

Η λέξη πυξίς υπήρχε και στα αρχαία ελληνικά και έμοιαζε ως σκεύος περισσότερο με τη σημερινή κατσαρόλα -έβαζαν μέσα σε αυτό τα κοσμήματά τους. Ο Ησίοδος όμως αναφέρει τη λέξη "πίθος", το πιθάρι. Από τη μετάφραση όμως του ΄Ερασμου ανατυπώθηκαν βιβλία με έργα του Ησιόδου στα αγγλικά, γερμανικά και γαλλικά, που όλα τους απέδιδαν τη λατινική λέξη pyxis στη γλώσσα τους ως box, boîte κ.λπ.

Από αυτό τον μύθο είναι γνωστή μέχρι σήμερα η φράση «Κουτί της Πανδώρας»: λέγεται ότι κάποιος «άνοιξε το Κουτί της Πανδώρας» όταν κάνει μια φαινομενικά ασήμαντη πράξη που μπορεί να έχει ανυπολόγιστες συνέπειες.






Ο αστεροειδής 55 Πανδώρα, που ανακαλύφθηκε το 1858, και ο φυσικός δορυφόρος του πλανήτη Κρόνου Πανδώρα, που ανακαλύφθηκε το 1980, πήραν το όνομά τους από το μυθικό αυτό πρόσωπο.

ellinikoarxeio.com