Τα αρχαία λατομεία της Νότιας Εύβοιας

Καρυστία και Στυρία λίθος
Ενα οδοιπορικό στα αρχαία λατομεία της Νότιας Εύβοιας που μας προτρέπει να ταξιδεύσουμε με τη μηχανή του χρόνου στο παρελθόν, στον κόσμο των πρώτων καλλιτεχνών μαρμαράδων, παρακολουθώντας από κοντά την εργασία ,τον κόπο και την τέχνη των ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν πριν χιλιάδες χρόνια, έγραψαν ιστορία και εξέλιξαν μια παράδοση που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.









Απ’την μακρινή αρχαιότητα ήταν γνωστό ότι το υπέδαφος της Νότιας Εύβοιας ήταν πλούσιο σε πετρώματα και ορυκτο πλούτο.
Ξεχωριστή θέση καταλαμβάνουν ακόμα και σήμερα τα μάρμαρα της ευρύτερης περιοχής που εκτείνεται απο τα Στύρα και το Μαρμάρι ώς της δυτικές υπόρειες του όρους Οχη στην Κάρυστο.

Τα μάρμαρα αυτά ήταν γνωστά ώς Καρυστία και Στυρία λίθος.
Ηταν περιζήτητα για την ωραιότητα τους ιδίως οι μονόλιθοι κίονες μεγάλων διαστάσεων.Τα χρησιμοποιούσαν κυρίως για τη διακόσμηση και ορθομαρμάρωση ναών,θεάτρων,βιβλιοθηκών,δημοσίων ιδιωτικών κτιρίων και για πλακοστρώσεις δαπέδων (οι γνωστές μας πλάκες Καρύστου).
Το πρασινόλευκο χρώμα με τις σμαραγδοπράσινες ταινίες (λόγω παρουσίας φύλλων χλωρίτη) φέρεται στο διεθνές εμπόριο με τη λατινική του ονομασία cipollino που σημαίνει «κρεμμυδάκι» διότι μοιάζει με την επιφάνεια μιάς κατά μήκους τομής φρέσκου κρεμμυδιού.
Τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων (Στράβων,Πλίνιος) έχουν εκτεταμένες αναφορές για την εξόρυξη και εμπορική εκμετάλλευση της Καρυστίας και Στυρίας λίθου.Επεκράτησε δε να ονομάζονται Καρυστινά όλα τα μάρμαρα που εξάγονταν απο τη νοτιοευβοϊκη περιφέρεια.
Στούς χρόνους του Μ.Αλεξάνδρου υποστηρίζεται ότι αρχισαν να χρησιμοποιούνται χρωματιστά μάρμαρα και οι Αλεξανδρινοί συνέτειναν πολύ στην ανάπτυξη εμπορίου σπανίων μαρμάρων.
Ο Πλίνιος αναφέρει ότι οι ποικιλίες των μαρμάρων ήταν τόσες πολλές ώστε δεν είναι εύκολο να τις απαριθμήσει.

Και άλλοι αρχαίοι συγγραφείς όπως ο Πλούταρχος,ο Θουκιδίδης,ο Θεόφραστος και ο Παυσανίας έχουν αναφορές για τα μάρμαρα και τα λατομεία.

Η εξόρυξη των μαρμάρων γινόταν απο ειδικούς τεχνίτες δούλους ή ελεύθερους,τους λιθοτόμους και ακολουθούσαν δύο τρόπους: τον επιφανειακό κλιμακωτό και τον υπόγειο με στοές και στενούς διαδρόμους όπως γίνεται στά λιγνιτωρυχεία
Τα εργαλεία που χρησιμοποιούσαν ήταν σιδερένια ,οι λατομίδες ή τυπίδες.
Η λιθαγωγία,η μεταφορά δηλαδή των κολοσσιαίων μονόλιθων κιόνων και των ορθογωνίων ογκολίθων ήταν δύσκολη λόγω ανυπαρξίας των κατάλληλων μέσων.
Τα μετέφεραν μέσα από χαράδρες και ράχες σε τραχείς και βραχώδεις τόπους ,όπου δε ειχαν τη δυνατότητα χρησιμοποιούσαν τροχοφόρα για να φτασουν στα παράλια του ευβοϊκού και να φορτωθούν στα πλοία για ξένες χώρες και τα ελληνικά κέντρα.
Σκοπός μας είναι να περιπλανηθούμε στα βουνά να ανέβουμε πλαγιές, να κατέβουμε ρεματιές, να συναντήσουμε τους χώρους εξόρυξης του μαρμάρου,να βρούμε σημάδια που θά μας ταξιδεύσουν στο παρελθόν.





Οδηγός μας ο φωτογραφικός φακός και οι αναφορές του Τ.Ζάππα.
Ξεκινώντας απο τα Στύρα ακολουθούμε το χωμάτινο δρόμο πάνω απο το χωριό για να φτάσουμε στην τοποθεσία Λάκκα Πάλλη. Στην περιοχή αυτή γνωστή απο τα πανάρχαια κτίσματα τα Δρακόσπιτα βρίσκεται πλήθος λατομείων.
Ακολουθώντας το μονοπάτι νότια συναντάμε τις τροχειές των μέσων μεταφοράς (κυλίστρες),όλη δε η περιοχή είναι διάσπαρτη από λατομεία.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το λατομείο στο βάθος του οποίου υπάρχει νερό και ονομάζεται Κρύα Βρύση (Κρόϊ Φτόχτ στα αρβανίτικα) είναι απο τα μικρότερα της περιοχής με υψος δώδεκα περίπου μέτρων και διπλάσιο πλάτος.
Ορθογώνιοι τεφροί ογκόλιθοι και κίονες διαφόρων διαστάσεων ακέραιοι ή θραυσμένοι καθώς και λαξευμένες λεκάνες βρίθουν στη γύρω έκταση,ορατοί ή καλυμμένοι από θαμνώδη βλάστηση.
Αποδεικνύεται λοιπόν ότι τα Στύρα ήταν μεγάλο εμπορικό κέντρο μαρμάρου.
Τα μεγαλύτερα και πιό εντυπωσιακά είναι εκείνα που βρίσκονται στήν περιοχή των Καψάλων, με ύψος εκοσιπέντε μέτρα περίπου.
Το δύσβατο της περιοχής δε μας επέτρεψε πιο κοντινά πλάνα,το τραχύ και επικλινές έδαφος δυσκολεύει την πορεία. Η κάθοδος δέ είναι αδύνατη γιατί υπάρχουν σάρες μεγάλης έκτασης (λατύπη).
Επόμενος προορισμός μας είναι το Νημποριό στα νότια των Στύρων.
Η ονομασία του είναι παραφθορά των αρχαίων λέξεων εμπόριον ή εμπορείον,πρέπει να υποδηλώνει οτι ήταν τόπος με έντονη εμπορική δραστηριότητα οφειλόμενη κυρίως στην εξόρυξη,επεξεργασία και διακίνηση μαρμάρου,πιθανόν δε και στην αλιεία πορφύρας.
Οι πορφύρες αλιεύονταν ιδιαίτερα απο τους Ερετριείς και τους Στυρείς.
Στην κορυφή του βουνού Πυργάρι πάνω απο το Νημποριό υπάρχει μεγάλο συγκρότημα από είκοσι περίπου λατομεία.
Μέσα σε εκτεταμένα ορύγματα υπάρχει πλήθος απο κίονες και ορθογωνισμένους ογκόλιθους.
Εντύπωση μας προκαλούν δύο κολώνες αράβδωτες λαξευμένες πάνω στο βράχο. Ορθογώνια και παραλληλεπίπεδα μάρμαρα συναντούμε διάσπαρτα στο χώρο και αναρωτιόμαστε γιατί εγκαταλείφθηκαν,αφού μας δίνουν την εντύπωση ότι οι εργάτες είναι κάπου εκεί κοντά και αναπαύονται στη σκιά των βένιων.
Απ’το χώρο των λατομείων ξεκινά η κυλίστρα, κατά μήκος της ρεματιάς προς το λιμάνι Εκει διακρίνουμε διάφορα μικρά λαξεύματα στα οποία τοποθετούσαν ξύλινους πασσάλους και με τη βοήθεια σχοινιών αναχαιτίζαν την ορμή των κυλιομμένων μαρμάρων.
Η επίσκεψή μας στα αρχαία λατομεία της ευρύτερης περιοχής των Στύρων τελειώνει με μία στάση για να απολαύσουμε το μαγευτικό ηλιοβασίλεμα του Ευβοϊκού.
Τήν επόμενη μέρα η ανατολή μας βρίσκει στο δρόμο πρός την Κάρυστο.
Απολαμβάνοντας τις ομορφιές που χαρίζει απλόχερα η φύση σ’αυτόν τον τόπο χαράζουμε την πορεία που θα μας οδηγήσει στα αρχαία λατομεία της περιοχής,στις πλαγιές της Όχης, βόρεια της πόλης.
Αυτά εντοπίζονται σε τρείς περιοχές όπου αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η λατομική δραστηριότητα: τους Κύλινδρους,τα Χαλίκια και τον Άνω Αετό,ιδιαίτερα όμως θα σταθούμε στην περιοχή με το τοπωνύμιο «Κύλινδροι».
Ξεκινώντας απο το γραφικό χωριουδάκι Μύλοι και ακολουθώντας το μονοπάτι που οδηγεί στό ορεινό καταφύγιο της Όχης,σε υψόμετρο 600 μέτρων φτάνουμε στους Κυλίνδρους,τοποθεσία που έχει πάρει την ονομασία της από τους τεράστιους κυλινδρικούς μονόλιθους κίονες που κείτονται στό σημείο εξόρυξης.
Με διαστάσεις 12 μέτρα μήκος και 1,30 μ. διάμετρο δημιουργούν ερωτηματικά για την αιτία που τους άφησε –έρμαια του χρόνου- να περιμένουν αιώνες τώρα το πλοίο που θα τους παραλάβει απο την Κάρυστο.



Αγναντεύοντας από τη θέση αυτή,βλέπουμε το μεσαιωνικό κάστρο Castello Rossoνα δεσπόζει με μεγαλοπρέπεια πάνω από τη πόλη,σιωπηλός μάρτυρας μεταγενέστερων εποχών της ιστορίας του τόπου.
Από την Κάρυστο οι κίονες ταξίδευαν με πλοία σε άλλα λιμάνια της Μεσογείου,στη Ρώμη και αργότερα στην Παλαιστίνη,στο Σφάξ,στη Συρία όπου διακόσμησαν τις βασιλικές παλαιοχριστιανικές.
Επίσης λέγεται ότι κίονες απο την Κάρυστο μεταφέρθηκαν στην Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη.
Στην Αθήνα κόσμησαν την Ανδριάνεια Βιβλιοθήκη.
Το οδοιπορικό στα αρχαία λατομεία της Νότιας Εύβοιας μας προτρέπει να ταξιδεύσουμε με τη μηχανή του χρόνου στο παρελθόν,στον κόσμο των πρώτων καλλιτεχνών μαρμαράδων,παρακολουθώντας απο κοντά την εργασία ,τον κόπο και την τέχνη των ανθρώπων που έζησαν και δημιούργησαν πριν χιλιάδες χρόνια, έγραψαν ιστορία και εξέλιξαν μια παράδοση που συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.


Κείμενα: Μιχάλης Καλαλούγκας
Φωτογραφίες: Βασίλης Καλαλούγκας




Το άρθρο δημισιεύθηκε στο ειδικό περιοδικό για τη βιόσφαιρα "ΟΞΥΓΟΝΟ"
τεύχος 15,5 Σεπτέμβριος 2000

------------------------------------------------------------------

ΚΟΛΟΣΣΙΑΙΟΙ ΚΙΟΝΕΣ ΣΤΑ ΛΑΤΟΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ (περ. 4ος π.Χ. αιώνας)
Η παρουσία κιόνων τόσο μεγάλου μεγέθους στα λατομεία της Εύβοιας προκαλεί πολλά ερωτήματα. Οι συμπαγείς (και όχι σπονδυλωτοί όπως συνηθίζεται) κίονες σε πολλές περιπτώσεις είχαν βάρος 100 τόνων
Το μήκος του κίονα, σπασμένου σήμερα, είναι 4,5 μ. και η διάμετρός του είναι 2,2 μ. ο όγκος του συγκεκριμένου τμήματος υπολογίζεται στα 17 κυβικά μέτρα και το βάρος του στους 46 τόνους. Ο κίονας έπρεπε χωρίς το κιονόκρανο να έφτανε σε μήκος τα 11 μέτρα και το βάρος του πάνω από 100 τόνους!

Τι μέσα υπήρχαν για την μεταφορά αυτών των κιόνων από τα δύσβατα λατομεία στα λιμάνια; Με τι είδους πλοία μεταφέροντο; Είναι ελάχιστα από τα ερωτήματα που προκύπτουν.


Η χρονολόγηση (περίπου 4ος π.Χ. αιώνας) προκύπτει όχι από μελέτες και ανασκαφές, αλλά συγκριτικά με το γεγονός ότι από τους κλασσικούς μέχρι τους ελληνιστικούς χρόνους, διεξάγετο ένα ευρύτατο εμπόριο μαρμάρου από την Εύβοια και γι αυτό δεν είναι ασφαλής αυτή η χρονολόγηση.

Γιγάντιος κίονας σε αρχαϊκό λατομείο στο Πυργάρι του Νιμποριού Ευβοίας.

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ :
Στο βιβλίο του Χ. ΛΑΖΟΥ "ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ" εκδόσεις ΑΙΟΛΟΣ.Από όπου προήλθε η φωτογραφία και μέρος του κειμένου

ΠΗΓΗ

ΠΗΓΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:

karystina-logia.blogspot.gr

/promhtheas.blogspot.gr