Οι Πομάκοι

Επάνω στα βουνά της Ροδόπης ζει ο λαός των Πομάκων. Επειδή η Ροδόπη κατά το μεγαλύτερο τμήμα της απλώνεται στην νοτιοδυτική Βουλγαρία, εκεί ζει το μέγιστο τμήμα αυτού του λαού, 400.000 περίπου άνθρωποι. Ένα μικρό μέρος τους (περίπου 35.000) ζει στο ελληνικό νότιο άκρο της Ροδόπης. Ο λαός αυτός έχει ασπασθεί τον ισλαμισμό, ομιλεί δε ως επί το πλείστον την βουλγαρική γλώσσα. Εν τούτοις υπάρχουν και χωριά μέσα στην Βουλγαρία, όπου ομιλείται η ελληνική (π.χ. η Λιάμποβα) ή έχοντα ονόματα ελληνικά (π.χ. Κόκκινο, Μαυροζή) (α). Οι δε εν Ελλάδι Πομάκοι ομιλούν ένα ελληνοβουλγαρικό ανάμεικτο ιδίωμα, όπου συνυπάρχουν και αρχαιοπρεπείς ελληνικές ρίζες (όπωςπυροστία, λεχούσα, παιδεψία, μυρωδία κ.λπ.»).

Το όνομα «Πομάκοι» επεκράτησε στην Ελλάδα, μολονότι οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται «Αχριάνες», ο δε Βυζαντινός ιστορικός Γ. Ακροπολίτης ονομάζει την περιοχή αυτή της Ροδόπης «Αχρίδα». Η λέξι «Πομάκος» σημαίνει «αγροίκος» στην τουρκική γλώσσα, απεδόθη δε σ’ αυτόν τον λαό από τους Τούρκους με διάθεση υποτιμητική (β) – κατά παράφραση του αρχαιοελληνικού «Αγριάνες» (σκληροτράχηλοι).

Για την εθνολογική υπαγωγή των Πομάκων επικρατεί μεγάλη ασάφεια και υπάρχει πλήθος απόψεων. Άλλοι υποστηρίζουν ότι πρόκειται περί Ελλήνων, άλλοι ότι πρόκειται περί Τούρκων, άλλοι περί Σλάβων και άλλοι περί Νορδικών.

Η τουρκική άποψη είναι φυσικά η πιο αστήρικτη, αφού οι Πομάκοι, όχι μόνον δεν έχουν ίχνος τουρανικών ή αρμενοειδών χαρακτηριστικών, αλλά είναι και ανοιχτόχρωμοι και μεσοκέφαλοι. Η άποψη ότι οι Πομάκοι είναι νορδικής (βορείας) καταγωγής υποστηρίζεται από Γερμανούς ανθρωπολόγους, οι οποίοι τους θεωρούν απογόνους των αρχαίων Θρακών, «που ήσαν ανοιχτόχρωμοι νορδικοί». Έτσι η Schwidetzky τονίζει πως επάνω στα δυσπρόσιτα βουνά της Ροδόπης διετηρήθησαν κατάλοιπα των αρχαίων Θρακών, δηλ. οι Πομάκοι, με τα νορδικά τους χαρακτηριστικά. Ο Βούλγαρος ανθρωπολόγος Boev διαφωνών απαντά: «Στηριζόμενος περισσότερο σε κρανιολογικό υλικό για την εκτίμηση της ανθρωπολογικής δομής των Θρακών, και μη έχοντας διαπιστώσει νορδικά στοιχεία στους αρχαίους Θράκες, δέχομαι μάλλον σλαβική καταγωγή των ξανθών κατοίκων της Ροδόπης».

Ο λαός αυτός πράγματι δεν έχει μεγαλύτερο μορφολογικό δείκτη από τον υπόλοιπο θρακικό πληθυσμό, όπως δείχνουν οι έρευνες του M. Popov. Δεν μπορεί λοιπόν να ευσταθεί η άποψη για νορδική καταβολή. Πέραν τούτου έχομε ήδη αναφέρει, ότι οι αρχαίοι Θράκες είχαν αρκετά μεγάλο κρανιακό ύψος, πράγμα που επίσης αποκλείει την νορδικότητά τους – αφού οι νορδικοί χαρακτηρίζονται από έντονη χαμαικρανία.

Οι αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς περιγράφουν τους Θράκες άλλοτε ως μελανότριχες κι άλλοτε, συχνότερα, ως ανοιχτόχρωμους ή με «πυρρά» γένια (γ). Και είναι ευνόητο να υπήρχε μεταξύ των Θρακών μεγαλύτερη αναλογία ανοιχτοχρώμων, αφού αυτοί ήσαν ο βορειότερος κλάδος της Μεσογειακής φυλής. Υπό την πίεση των Διναρικών στην -2η χιλιετία ασφαλώς θα υπήρξαν βόρεια Θρακικά γένη, κατά το μάλλον ή ήττον ανοιχτόχρωμα, που θα απωθήθηκαν προς την νότιο Θράκη. Τέτοιο πρέπει να ήταν και το γένος των Πομάκων, το οποίο είχε κινηθεί, όχι προς την νότιο Μακεδονία, αλλά προς ανατολάς, για να καταφύγει επάνω στα βουνά της Ροδόπης. Αυτή η απομόνωση των Πομάκων στην ορεινή αυτή ζώνη και η μη ανάμειξη τους με τους άλλους, πιο καστανούς, Θράκες υπήρξε η αιτία να διασωθείμέχρι σήμερα η σχετική ανοιχτοχρωμία τους.

Δεν μπορούν λοιπόν να εκληφθούν οι Πομάκοι ούτε σαν Σλάβοι. Η παρουσία τους εκεί μαρτυρείται από την βαθειά αρχαιότητα. Οι ίδιοι άλλωστε δεν δέχονται ότι είναι Βούλγαροι, πολλές φορές δε κατά το παρελθόν, αντέδρασαν στην υπαγωγή τους στο Βουλγαρικό κράτος.

Ο Στράβων (δ) αναφέρει την ύπαρξη αυτού του λαού επάνω στους ορεινούς όγκους της Θράκης και τους ονομάζει «Αγριάνες», ονομασία, που, όπως είδαμε, διασώζεται λίγο παραφθαρμένα μέχρι σήμερα σ’ αυτούς. Προσθέτει μάλιστα ο Στράβων, ότι Ιλλυριοί (ο λαός των Σκορδίσκων) συχνά έκαναν επιδρομές κατά των Αγριάνων, που εκρύβονταν στα βουνά. Απομονωμένοι οι Αγριάνες στον τόπο τους, εδέχθησαν τον 13ο και 14ον αιώνα αλλεπάλληλες βουλγαρικές (σλαβικές) επιδρομές, που είχαν ως αποτέλεσμα να δεχθούν πολλά στοιχεία της βουλγαρικής γλώσσης. Ασφαλώς έλαβε τότε χώραν κάποια ανάμειξη τους. Αργότερα δε, το 1660, υπό την πίεση των Οθωμανών, ασπάσθηκαν και την ισλαμική θρησκεία.

Είναι λοιπόν προφανές ότι οι Αγριάνες (ή Πομάκοι) είναι Θράκες το γένος. Ούτε η γλώσσα τους ούτε η θρησκεία τους επιτρέπεται να τους αποξενώνει από τον υπόλοιπο θρακικό πληθυσμό. Είναι σφάλμα να τους θεωρούν μερικοί σαν Βούλγαρους ή σαν Τούρκους. Η ισλαμική τους θρησκεία δεν είναι λόγος για να τους αθροίζουμε απερίσκεπτα στον άλλο μουσουλμανικό πληθυσμό της Θράκης (ε).

Αντίθετα, θα επιβαλλόταν η τόνωση του ελληνικού τους φρονήματος και η οικονομική και πολιτιστική τους αρωγή – χωρίς ποτέ να μπούμε στον πειρασμό να θίξουμε την θρησκεία τους.

Αφ’ ετέρου πρέπει να λεχθή ότι και η διαγωγή των Πομάκων έναντι της πατρίδας τους δεν υπήρξε μέχρι τούδε καθόλου υποδειγματική. Παρασυρμένοι από την κοινή με τους Τούρκους ισλαμική θρησκεία δέχονται να παίζουν το παιχνίδι εκείνων (στ). Αν θέλουν να μην ευρεθούν κάποια ημέρα εκτός Θράκης, ας δείξουν φρόνημα πιο πατριωτικό.


ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(α)
Σχετικώς αναφέρει ο πρώτος υπουργός Παιδείας της Βουλγαρίας (1879) C. Jirecek στο βιβλίο του «Η Βουλγαρική Ηγεμονία».

(β)
Υπάρχουν και άλλες ερμηνείες στην ετυμολογία του «Πομάκου», αλλά μη πειστικές.

(γ)
Το πυρρό χρώμα κακώς μεταφράζεται σαν κόκκινο. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Τίμαιος 68C), το πυρρό παράγεται από μείξη ξανθού με φαιό, είναι δηλ. το σκούρο ξανθό, το σιταρόχρωμο.

(δ)
C. 318.

(ε)
Είναι απαράδεκτο το γεγονός, ότι τα παιδιά των Πομάκων υποχρεώνονται να φοιτούν σε τουρκικά μειονοτικά σχολεία της Θράκης.

(στ)
Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές ψήφιζαν σε ίδιο ποσοστό με τους Τούρκους (80%) του υποψηφίους του Τουρκισμού.




Στην βορειοανατολική Ευρώπη έλαβε χώραν (μάλλον στο τέλος της Μεσολιθικής εποχής) η μετάλλαξη της Ανοιχτοχρωμίας. Όσα ανθρώπινα γένη ευρέθηκαν τότε εκεί, υπέστησαν αυτήν την μετάλλαξη: Οι Νορδικοί, οι Βαλτικοί και τμήμα των Μεσογειακών (Βορειομεσογειακοί) και των Διναρικών (Νορικοί). Στις λίγο πιο απομακρυσμένες περιοχές η μετάλλαξη αυτή υπήρξε μετριότερη.



Ο εθνολογικός χάρτης του Στάνφορντ. Η ελληνική πληθυσμιακή κυριαρχία είναι έκδηλη, τόσο στην Βόρειο Ήπειρο (μέχρι μάλιστα του Γενούσου ποταμού), όσο και στην πολιτεία των Σκοπίων και στην Ανατολική Ρωμυλία. Στις τελευταίες αυτές περιοχές επισημαίνονται μόνον βουλγαρικές μειονότητες. Η Βουλγαρία περιορίζεται βορείως του Αίμου, στην ΒΑ ζώνη της οποίας μνημονεύεται ισχυρή τουρκική μειονότης. Οι τουρκικές μειονότητες, που σημειώνονται στην Ελλάδα, έχουν εν τω μεταξύ απαλειφθή με την ανταλλαγή των πληθυσμών (πλην εκείνης της Θράκης). Το Κοσσυφοπέδιο (αλλά, παραδόξως και το Μαυροβούνιο) περιλαμβάνεται στην αλβανική εθνότητα, ενώ η Βοσνία ορθώς χαρακτηρίζεται σερβική – παρά την ισλαμική της μειονότητα.

ΠΗΓΗ

Γεννήθηκα Πομάκος
(Τοπικό δημοτικό τραγούδι ανατολικής Μακεδονίας)

Σε τούτα δω τα χώματα
Άνοιξα τα όμματα,
Μια πατρίδα ορεινή
φιλόξενα μικρή

Μεγάλωσα στα πράσινα βουνά
Κι όργωσα τη γη σκληρά,
Όπως ’κάνανε γενιές
Πριν από ’μένανε πολλές

Με τ’ Αλεξάνδρου τη πνοή
Αιώνες μάχησα στη γη,
Τον οχτρό μου να πατήσω
Το χωριό μου να κρατήσω

Και σ’ όλο μου το βιό
Πάλεψα με το θεριό,
Που τον λένε καπηλευτή
Της φυλής μου ξενιστή

Απ’ της μάνας μου το στήθος
Έμαθα πως είναι μύθος,
Ότ’ είμαι Αγαρηνός
Υποχείριο καθενός

Μήτε Τούρκος, μήτε Σλάβος
Μήτε γενίτσαρος κουρσάρος,
Γεννήθηκα Πομάκος
Θρακιώτης μονομάχος

Των γονιών μου ιστορίες
Και γερόντων νουθεσίες,
Μου ’μάθαν για κατακτητές
Πού ’ρθαν στη Ροδόπη απ΄το χτες

Κάποιοι ξένοι....
Δε μ’ αφήσαν’ να μιλήσω
άσμα να τραγουδήσω,
Στη γλώσσα τη Πομακική
Τη δική μου μητρική
Όμως εγώ,
τυμπανίζω δια παντός

πως….
Τη γλώσσα μου ’δώσαν Πομακική
Στερνή κληρονομιά σημαντική