Το «νησί της εξορίας» και ο σεισμός του 1968

«Χωρίς αυτόν τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ένας λαβύρινθος δίχως ενδείξεις, ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση» έγραψε για τον Παυσανία κάποτε ο Τζέημς Φρέιζερ(1854-1941)Σκωτσέζος ανθρωπολόγος και συγγραφέας πολλών έργων. 

Το νησί του Αη Στράτη ή Αλόννησος, σύμφωνα με τον αρχαίο Έλληνα γεωγράφο και περιηγητή του 2ου αιώνα, γεννήθηκε ξαφνικά μέσα στα καταγάλανα νερά του Αιγαίου . 

Επειδή ήταν ένα καινούργιο νησί στο βόρειο Αιγαίο, το ονόμασε «Νέα» . Κατά τον Παυσανία, το νησί δημιουργήθηκε περίπου το 197 π.Χ. την εποχή που καταποντίστηκε η Χρυσή( όνομα που αποδίδεται σε διάφορες πόλεις που είχαν σχέση με μεταλλεία χρυσού) του Ομήρου , ένα νησί που ίσως βρισκόταν κοντά στο βόρειο τμήμα της Λήμνου.

 Άλλες πηγές αναφέρουν ότι ο Ηρακλής ίδρυσε βωμό στη νήσο Χρύση, που πιθανώς ταυτίζεται με τον Άγιο Ευστράτιο.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι το νησί κατοικήθηκε στους μυκηναϊκούς χρόνους. Σύμφωνα με την παράδοση πήρε το όνομα από τον όσιο Ευστράτιο, ο οποίος μόνασε μέσα σε ένα σπήλαιο του νησιού, τον 9ο αιώνα. Ένα μεγάλο μέρος της γης του νησιού ανήκε και εξακολουθεί να ανήκει, σε μοναστήρια του Αγίου Όρους.

Ο Αης Στρατής είναι ηφαιστειογενές νησάκι, με σχήμα σχεδόν ορθογωνίου τριγώνου. Το νησί απέχει περίπου 56 χιλιόμετρα από το δυτικό άκρο του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας, που διασχίζει εγκάρσια την Μικρά Ασία και χάνεται κοντά στις Β. Σποράδες. Ανάμεσα στους λόφους της δυτικής πλευράς του νησιού σχηματίζονται μικρές κοιλάδες που τελειώνουν σε πανέμορφες αμμουδερές ακρογιαλιές. Οι βραχώδεις και απότομες νοτιοανατολικές ακτές ίσως να οφείλονται στη δράση υποθαλάσσιου ρήγματος .

Αντίθετα οι δυτικές ακτές είναι πιο ομαλές. Το νησί αποτελείται από τόφφους ηλικίας τουλάχιστον 18 - 23 εκατομμυρίων χρόνων που πιθανόν να προήλθαν από κάποιο υποθαλάσσιο ηφαίστειο της περιοχής. 

Τα ιζηματογενή πετρώματα που συναντώνται στο ΒΔ άκρο του νησιού είναι νεώτερης ηλικίας , δημιουργήθηκαν σε θαλάσσιο ρηχό περιβάλλον μέσα στα οποία βρέθηκαν θαλάσσια απολιθώματα. Τα αργιλομαργαϊκά υλικά στο ΒΑ τμήμα του νησιού, μας λένε ότι κάποτε κυριαρχούσαν στην περιοχή αρχαίες λίμνες, ενώ στα βαθύτερα τμήματά του υπάρχουν και λιγνίτες. Μετά ακολούθησαν τα νεώτερα υλικά από προσχώσεις των τελευταίων 10.000 χρόνων .
Το νησί επειδή είναι απομονωμένο και δυσπρόσιτο, χωρίς ασφαλές φυσικό λιμάνι , για αυτό επιλέχτηκε ως τόπος κράτησης πολιτικών εξόριστων και ζωοκλεφτών από το 1928, δηλαδή από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. 

Μία δεύτερη περίοδος εξοριών άρχισε την περίοδο του Μεταξά (1936-1940. Η τρίτη και τελευταία περίοδος της ιστορίας των εκτοπίσεων στο νησί άρχισε κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου το 1948 και τελείωσε το 1963. Μεγάλος αριθμός πολιτικών κρατουμένων, μέχρι και 6.000, διέμεναν σε σκηνές και σε πλίνθινα κτίσματα. 

Μέσα στους πνευματικούς ανθρώπους που εκτοπίστηκαν στο νησί, ήταν ο Γ. Ρίτσος ,Κ. Βάρναλης ,Τ.Λειβαδίτης και ο ηθοποιός Μ. Κατράκης. 

Η χρήση του νησιού από το κράτος ως τόπος εξορίας, όπως και η μετανάστευση των ντόπιων, καθόρισαν για δεκαετίες την τοπική κοινωνία, μέχρι το 1968 . Τότε συνέβη το γεγονός που άλλαξε δραματικά το οικιστικό και το ιστορικό περιβάλλον του νησιού. 

Ένας προσεισμός μεγέθους 4R στις 6/2/1968 προανήγγειλε τον φονικό σεισμό της 19ης Φλεβάρη. Η ώρα ήταν περίπου 22.45 όταν μία σεισμική δόνηση – αρχικά μεγέθους 7,1R για κάποιους επιστήμονες ενώ πρόσφατα αναθεωρήθηκε από 6,7 έως 6,9 R - με εστιακό βάθος 7 χιλιομέτρων χτύπησε το νησί . 

Τον κύριο σεισμό που είχε επίκεντρο κοντά στο ακρωτήριο Τρυπητή συνόδευσε ένα τσουνάμι με ύψος 1,2 μέτρα το οποίο εισχώρησε στην ξηρά έως και 20 μέτρα. 

Από τον σεισμό σκοτώθηκαν 20 άνθρωποι ,τραυματίστηκαν 39 ενώ στην Πέργαμο της Τουρκίας σκοτώθηκε ένα άτομο. Κατέρρευσαν 175 κτίρια ενώ 2348 επέστησαν βλάβες. Μικρότερης έκτασης ήταν οι ζημιές στη Βόρεια Εύβοια , Λήμνο, και την Λέσβο . 

Ο σεισμός έγινε αισθητός στην Σόφια ,Κωνσταντινούπολη και την Κρήτη. Μετά τον κύριο σεισμό ακολούθησαν αρκετοί μετασεισμοί ο μεγαλύτερος των οποίων ήταν 5,5R ( στις 24 Απριλίου).

Το σπάσιμο(διάρρηξη) στο φλοιό της Γης, κατά μήκος της οποίου έγινε η ολίσθηση των τεμαχών πιθανόν να προήλθε από ένα υποθαλάσσιο ρήγμα οριζόντιας μετατόπισης που βρίσκεται στην λεκάνη της Βόρειας Σκύρου.

 Το σεισμικό γεγονός συνέτριψε το παραθαλάσσιο χωριό, του λόφου Μπούμπουνα στην βορειοδυτική ακτή, το οποίο το 1950 είχε περίπου 1.000 κατοίκους. Το χωριό εκείνο επλήγη περισσότερο από τον σεισμό του 1968 (σκοτώθηκαν 20 άνθρωποι) και ανάγκασε τους κατοίκους να μείνουν σε σκηνές για 2 χρόνια .Κατεδαφίστηκε σχεδόν ολοκληρωτικά από το στρατό, ενώ ο νεοσύστατος οικισμός των σεισμόπληκτων αποτελούμενος από μικρά τσιμεντένια σπιτάκια, στον οποίο σήμερα ζουν λιγότεροι από 300 μόνιμοι κάτοικοι, χτίστηκε κοντά στην παραλία.

Γεωδίφης