 |
| Ἡ ὁμιλία τοῦ Δρ. Χοσὲ Λουὶς Ναβάρρο ἀπὸ τὴν Ἡμερίδα «Ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικά», ποὺ εἶχε πραγματοποιηθεῖ στὸ ξενοδοχεῖο Χίλτον στὶς 20.12.2009 |
τοῦ Dr. Navarro Gonzalez Jose Luis*
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σκοπὸς τῆς παρούσας ὁμιλίας εἶναι νὰ παρουσιάσει τὴν κατάσταση τῶν κλασικῶν σπουδῶν στὴν Εὐρώπη τοῦ 21ουαἰώνα καὶ νὰ ἐξετάσει τρόπους μετάβασης γιὰ τοὺς σπουδαστὲς ἀπὸ τὴν Ἀρχαία στὴν Νέα Ἑλληνικὴ Γλῶσσα.
Παρὰ τὴν σύγχρονη τάση ποὺ θέλει τὴν πλειοψηφία τῶν μαθητῶν νὰ ἐπιλέγουν σπουδὲς στὰ οἰκονομικὰ ἢ στὶς νέες τεχνολογίες, ἐλπίζοντας σὲ μία ἄμεση ἐπαγγελματικὴ ἀποκατάσταση, ὑπάρχει ἀκόμα μεγάλο ἐνδιαφέρον γιὰ τὶς Κλασικὲς Σπουδὲς σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη (καὶ ὄχι μόνο, ὅπως θὰ δοῦμε παρακάτω) τόσο σὲ Λύκεια ὅσο καὶ σὲ Πανεπιστήμια. Τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ὅλη αὐτὴ ἡ κινητικότητα ἀποκαλύπτουν ἕναν μεγάλο ἀριθμὸ ἀτόμων ἐκτὸς Ἑλλάδας, οἱ ὁποῖοι σπουδάζουν ἢ γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, παρακινημένοι ἀπὸ τὴν ἀγάπη τους γιὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν Πολιτισμό της.
Θὰ ἦταν χρήσιμο, ἑπομένως, νὰ μελετήσουμε αὐτὴ τὴν μεγάλη ὁμάδα ἀτόμων καὶ νὰ διερευνηθεῖ τὸ ἂν θὰ τοὺς φαινόταν ἐνδιαφέρον νὰ μάθουν τὴν Νεοελληνικὴ Γλῶσσα, τὴν φυσικὴ ἐξέλιξη, δηλαδή, τῆς γλώσσας ποὺ ἤδη γνωρίζουν.
Αὐτὸ ἀντικειμενικὰ ἔχει ἐνδιαφέρον γιὰ αὐτὴ τὴν ὁμάδα ἀτόμων, γιατὶ ἐκτὸς τοῦ ὅτι θὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ μελετήσουν τὸ πῶς ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα μεταλλάχθηκε καὶ τροποποιήθηκε μέσα στοὺς αἰῶνες (χωρὶς ταυτόχρονα νὰ χάνει τὴν ἰδιαίτερη ταυτότητά της), θὰ γνωρίσουν καὶ μία γλῶσσα ζωντανή, ποὺ χρησιμοποιεῖται καθημερινὰ ἀπὸ 17 ἑκατομμύρια ἀνθρώπους παγκοσμίως καὶ θὰ μποροῦν νὰ ἐπισκεφτοῦν τὴν Ἑλλάδα ὅπου καὶ θὰ τὴν χρησιμοποιήσουν.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ὁμάδα ἀτόμων στὴν ὁποία ἀπευθύνεται ἡ παραπάνω ἰδέα, ἡ ἀνακοίνωση αὐτὴ περιλαμβάνει καὶ κάποιες προτάσεις γιὰ τὸ πῶς ἀκριβῶς μπορεῖ νὰ γίνει ἡ μετάβαση ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικά. Ἀσχολεῖται δηλαδὴ μὲ τὰ διδακτικὰ ἐγχειρίδια ποὺ μποροῦν νὰ χρησιμοποιοῦν, τὴν μεθοδολογία ποὺ μπορεῖ νὰ ἀκολουθηθεῖ ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνάγκη γιὰ ἐπιμόρφωση τῶν ἁρμοδίων καθηγητῶν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Οἱ Κλασικὲς Σπουδὲς στὴν Εὐρώπη ἔχουν μία μακρόχρονη ἱστορία. Τὰ εὐρωπαϊκὰ Πανεπιστήμια καὶ σχολεῖα προσφέρουν σπουδὲς Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ἀπὸ αἰῶνες, ἀλλὰ ἐπὶ τοῦ παρόντος μᾶς ἐνδιαφέρει περισσότερο ἡ κατάσταση τὸν 20ο αἰῶνα.
Τὸ παράδειγμα τῆς Ἱσπανίας
Ἡ Ἱσπανία μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ ὡς παράδειγμα γιὰ αὐτὴ τὴν παρουσίαση, μιὰ καὶ ἀποτελεῖ ἕνα χαρακτηριστικὸ δεῖγμα τῆς πορείας τῶν Κλασικῶν Σπουδῶν τὸν 20ο αἰώνα καὶ ὡς τὶς μέρες μας. Ἡ κατάσταση γιὰ τὴν διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν βελτιώθηκε σημαντικὰ μετὰ τὸν Ἐμφύλιο πόλεμο - ἕνα νέο σχολικὸ πρόγραμμα ἀναπτύχθηκε τὴν δεκαετία τοῦ 1940 (ἀπὸ τὸ 1945 καὶ μετά).
Ἡ εἰσαγωγὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὸν τομέα τῶν Ἀνθρωπιστικῶν σπουδῶν τῆς Δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης μὲ ἐξειδικευμένους δασκάλους (καὶ ὄχι τοὺς δασκάλους τῶν Λατινικῶν) ἦταν ἡ ἀρχὴ γιὰ μία ἐντυπωσιακὴ ἐξέλιξη τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὴν Ἱσπανία.
Ταυτόχρονα, τμήματα Κλασικῆς Φιλολογίας, ποὺ ὑπῆρχαν μόνο σὲ 5 ἢ 6 Πανεπιστήμια, ἄρχισαν νὰ δημιουργοῦνται σταδιακὰ μετὰ τὸ 1960 καὶ οἱ Κλασικὲς σπουδὲς ἐπεκτάθηκαν ἐντυπωσιακά. Στὴν Μέση Ἐκπαίδευση ἡ ἀκμὴ τῶν Κλασικῶν Σπουδῶν ἦταν κατὰ τὴν δεκαετία 1960 - 1970, ὅταν ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα ἦταν ὑποχρεωτικὴ γιὰ ὅλους τοὺς μαθητὲς ποὺ ἀκολουθοῦσαν τὴν Ἀνθρωπιστικὴ - Θεωρητικὴ κατεύθυνση (περίπου τὸ 30 μὲ 35 τοῖς ἑκατὸ τοῦ συνόλου τῶν μαθητῶν) γιὰ 3 χρόνια, ἐπὶ 5 ὧρες τὴν ἑβδομάδα.
Στὶς μέρες μας, τουλάχιστον 18 Πανεπιστήμια τῆς Ἱσπανίας ἔχουν τμήματα Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας. Στὴν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διδάσκονται γιὰ 2 χρόνια, 4 ὧρες τὴν ἑβδομάδα, ἐνῶ ὑπάρχουν καὶ εἰσαγωγικὲς ἐξετάσεις ποὺ περιλαμβάνουν σχετικὰ εὔκολα κείμενα πρὸς μετάφραση (ἀπὸ Ξενοφώντα, Παυσανία, Ἀπολλόδωρο καὶ μύθους τοῦ Αἰσώπου).
Ὑπάρχει ἐπίσης μεγάλη ἐκδοτικὴ δραστηριότητα τὰ τελευταῖα 50 χρόνια ὅταν ἐκδίδονται σχολικὲς γραμματικὲς καὶ λεξικά, κείμενα πρὸς διδασκαλία καὶ γενικότερα ἀρχαιοελληνικὴ λογοτεχνία. Σημειώνουμε ὅτι τουλάχιστον τρεῖς ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους ἐκδοτικοὺς οἴκους τῆς Ἱσπανίας ἔχουν ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν μετάφραση τῶν περισσότερων κειμένων τῆς ἀρχαιοελληνικῆς λογοτεχνίας.
Ὡς κατακλείδα πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὸ 1/4 τῶν σπουδαστῶν στὰ Λύκεια διδάσκονται τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ καὶ κατὰ μέσο ὅρο 25 σπουδαστὲς ἐπιλέγουν νὰ σπουδάσουν Κλασικὴ Φιλολογία σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ 20 Πανεπιστήμια ὅπου εἶναι αὐτὸ δυνατὸ στὴν Ἱσπανία.
Ἡ ὑπόλοιπη Εὐρώπη
Στὴν Αὐστρία ἡ διδασκαλία τῆς ἀρχαιοελληνικῆς γλώσσας ὑπάρχει στὴν Μέση Ἐκπαίδευση, ἂν καὶ σταδιακὰ φθίνει. Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ σχολικοῦ ἔτους 1987/88 2.383 μαθητὲς παρακολούθησαν μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, ἐνῶ τὸ σχολικὸ ἔτος 2006/07 (σύμφωνα μὲ τὰ τελευταῖα στατιστικὰ στοιχεῖα) 1.693 μαθητὲς ἐπέλεξαν τὸ μάθημα αὐτὸ στὰ σχολεῖα Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης. Ἡ πιὸ σημαντικὴ ἐξέλιξη ὑπῆρξε ἡ δημιουργία ἑνὸς νέου προγράμματος σπουδῶν γιὰ τὰ Ἑλληνικὰ ἀπὸ τὸν 9ο ὡς τὸν 12ο χρόνο τῆς σχολικῆς φοίτησης, ποὺ ξεκίνησε τὸ φθινόπωρο τοῦ 2004. Σὲ Πανεπιστήμια (στὶς πόλεις Innsbruck, Salzburg, Graz καὶ Wien) ὑπάρχουν ἀκόμη ἀρκετὰ τμήματα Κλασικῶν Σπουδῶν καὶ μελέτης τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας.
Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ὑπάρχουν καὶ στὴν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τοῦ Βελγίου, ἰδίως στὰ καθολικὰ σχολεῖα. Οἱ μαθητὲς μποροῦν νὰ ἐπιλέξουν τὴν μελέτη τῶν Ἑλληνικῶν ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν 13, ξεκινώντας ἀπὸ τὸν δεύτερο χρόνο τῆς δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης δηλαδὴ γιὰ πέντε χρόνια. Τὰ Ἑλληνικὰ διδάσκονται μεταξὺ 2 καὶ 5 διδακτικῶν ὡρῶν κάθε ἑβδομάδα, ἀνάλογα μὲ τὸ ἐκπαιδευτικὸ δίκτυο, τὸ ἀντικείμενο σπουδῶν καὶ τὸ ἔτος. Ὑπάρχουν ἀκόμη δύο Πανεπιστήμια ποὺ προσφέρουν Κλασικὲς Σπουδές, τὰ Πανεπιστήμια τῆς Ghent καὶ τῆς Louvain.
Στὴν Γενικὴ Ἀνώτερη Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τῆς Δανίας, τὰ Ἑλληνικὰ σὲ Α’ ἐπίπεδο εἶναι προαιρετικὸ μάθημα διάρκειας δύο χρόνων, τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ἀπὸ 5 ἕως 8 μαθήματα τὴν ἑβδομάδα. Σήμερα ὑπάρχουν ὀκτὼ σχολεῖα στὴν Δανία, τὰ ὁποῖα προσφέρουν μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν.
Ὅσον ἀφορᾶ στὴν Γαλλία, τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διδάσκονται ἀπὸ τὴν τελευταία τάξη τοῦ Γυμνασίου ὡς μάθημα ἐπιλογῆς. Στὸ Λύκειο ἀφιερώνονται σὲ αὐτὰ τρεῖς ὧρες τὴν ἑβδομάδα - ἂν καὶ δὲν προσφέρουν ὅλα τὰ Λύκεια στὴν Γαλλία τὸ μάθημα αὐτό. Ἡ περίοδος ποὺ καλύπτεται ἀπὸ τὰ ἀρχαιοελληνικὰ μαθήματα ἐκτείνεται χρονικὰ ἀπὸ τὸν Ὅμηρο ὡς τὸν Πλούταρχο.
Ἡ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τῆς Ἑλβετίας προσφέρει, ἐπίσης, τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ὡς προαιρετικό, σὲ 25 περίπου σχολεῖα, ἂν καὶ ἡ διδασκαλία δὲν εἶναι ἀρκετὰ μεθοδευμένη καὶ ὀργανωμένη ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κάποιο ἑνιαῖο πρόγραμμα σπουδῶν.
Τὰ ἰταλικὰ Λύκεια καὶ Πανεπιστήμια προσφέρουν τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ἀπὸ τὸ 1859. Στὰ Κλασικὰ Λύκεια διδάσκονται τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ γιὰ 3 ἔτη καὶ ὑπάρχουν φυσικὰ ἀρκετὰ Πανεπιστήμια (περίπου 10 στὸν ἀριθμὸ) ὅπου μποροῦν, ὅσοι φοιτητὲς ἐπιθυμοῦν, νὰ συνεχίσουν τὶς σπουδές τους.
Στὴν Βουλγαρία ὑπάρχουν Κλασικὰ Λύκεια ὅπου διδάσκεται τὸ μάθημα τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, σὲ σύνολο 144 ὡρῶν περίπου ἐτησίως, γιὰ τέσσερα διδακτικὰ ἔτη. Ἐπίσης, ἔχε σημειωθεῖ αὐξημένη ἐκδοτικὴ δραστηριότητα γύρω ἀπὸ τὴν ἀρχαία λογοτεχνία μὲ τὴν δημιουργία ποικίλων ἐκπαιδευτικῶν βιβλίων. Ἐπίσης ὑπάρχουν τρία Πανεπιστήμια μὲ κλασικὲς σπουδές.
Ἡ Κροατία, ἐπίσης, φημίζεται γιὰ τὴν μακρά της παράδοση στὶς Κλασικὲς Σπουδὲς - πρὶν 400 χρόνια ἱδρύθηκε τὸ πρῶτο Κλασικὸ Λύκειο ἐκεῖ. Ὑπάρχουν 12 Κλασικὰ Λύκεια στὶς μέρες μας, στὸ Ζάγκρεμπ καὶ σὲ ἄλλες ἑπτὰ πόλεις. Στὰ σχολεῖα αὐτά, τὸ μάθημα τῶν ἀρχαίων διδάσκεται ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν δεκατριῶν, ὡς προαιρετικὸ μάθημα.
Στὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα τῆς Γεωργίας τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἐπανεισήχθησαν τὸν 21ο αἰώνα, ἐνῶ στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Tbilisi Κλασικὲς Σπουδὲς προσφέρονται ἀπὸ τὸ 1918, ὅπως καὶ σὲ ἄλλα δύο Πανεπιστήμια τῆς χώρας. Τὸ 1997 ἦταν χρονιὰ ὁρόσημο γιὰ τὶς Κλασικὲς Σπουδές, διότι ἱδρύθηκε τότε τὸ Ἰνστιτοῦτο τῶν Κλασικῶν, Βυζαντινῶν καὶ Νεοελληνικῶν σπουδῶν, μὲ τὴν ὑποστήριξη τῆς Ἑλληνικῆς Πρεσβείας.
Ἡ Ρωσία, ἐπίσης γνωρίζει μία ἀναγέννηση τῶν Κλασικῶν Σπουδῶν ἀπὸ τὸ 1989, μὲ τὴν ἵδρυση Κλασικοῦ Γυμνασίου. Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διδάσκονται κυρίως σὲ Ὀρθόδοξα ἢ Ἐκκλησιαστικὰ σχολεῖα, γιὰ 3 – 4 ὧρες τὴν ἑβδομάδα.
Στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο οἱ Κλασικὲς Σπουδὲς προσελκύουν περίπου 500 μαθητὲς ἐτησίως. Στὰ παλαιότερα Ἀγγλικὰ Πανεπιστήμια ὅμως, ὑπάρχουν τμήματα σπουδῶν στὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ποὺ φημίζονται γιὰ τὴν ποιότητα καὶ τὸ κῦρος τους.
Μικρότερη ζήτηση ὑπάρχει στὴν Πορτογαλία (ὅπου τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ εἶναι μάθημα ἐπιλογῆς στὴν τελευταία τάξη τοῦ Λυκείου), στὴν Τσεχία, στὴν Σουηδία, τὴν Πολωνία, τὴν Λεττονία καὶ ἀλλοῦ. Στὴν Σερβία, ὅπου ὑπάρχουν «Φιλολογικὰ Σχολεῖα» σὲ 3 πόλεις, στὰ ὁποῖα γίνονται μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν γιὰ 4 ἔτη.
Δὲν πρέπει βεβαίως νὰ ξεχάσουμε κράτη ἐκτὸς Εὐρώπης – γιὰ παράδειγμα τὸ Μεξικό. Στὴν δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τοῦ Μεξικοῦ ὑπάρχει τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν σὲ δέκα περίπου δημόσια σχολεῖα, ὡς μάθημα ἐπιλογῆς γιὰ 1 ἢ 2 ὧρες τὴν ἑβδομάδα, κατὰ τὶς ὁποῖες οἱ μαθητὲς ἔρχονται σὲ ἐπαφὴ μὲ αὐθεντικὰ κείμενα τῆς κλασικῆς περιόδου. Στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὸ σχολικὸ ἔτος 2006 – 2007 ἔδειξαν ὅτι 210 μαθητὲς ἐπέλεξαν τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν.
Ἐπίσης στὶς ΗΠΑ ὑπάρχουν πολλὰ κολλέγια ποὺ προσφέρουν μαθήματα τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, ἂν καὶ ἡ ζήτηση γιὰ τὸ συγκεκριμένο μάθημα μειώνεται χρόνο μὲ τὸν χρόνο.
Συμπεράσματα
Ἀπὸ αὐτὴ τὴν σύντομη ἀναδρομὴ στὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατεῖ σὲ μερικὲς Εὐρωπαϊκὲς χῶρες (καὶ ἀλλοῦ), μποροῦμε νὰ ὁδηγηθοῦμε σὲ μερικὰ βασικὰ συμπεράσματα. Κατ’ ἀρχήν, εἶναι ἐνθαρρυντικὸ τὸ ὅτι ἀκόμα καὶ ὡς τὶς μέρες μας ὑπάρχουν σπουδαστὲς ποὺ ἐνδιαφέρονται νὰ μάθουν τὴν ἀρχαιοελληνικὴ γλῶσσα καὶ νὰ μελετήσουν αὐτὸν τὸν πολιτισμὸ – καὶ αὐτὸ ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν πληθώρα Πανεπιστημιακῶν Σχολῶν ποὺ προσφέρουν αὐτὴ τὴν δυνατότητα στὸ ἐξωτερικό. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, παρατηρεῖται μία σταδιακὴ πτώση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἀτόμων ποὺ ἐπιλέγουν νὰ ἀσχοληθοῦν μὲ τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ – καὶ πιθανότατα τὸ κύριο αἴτιο εἶναι ἡ προτεραιότητα μιᾶς ἐπαγγελματικῆς καὶ οἰκονομικῆς ἀποκατάστασης, κάτι ποὺ δὲν προσφέρουν δυστυχῶς στὶς μέρες οἱ θεωρητικὲς σπουδές. Ὑπάρχουν ἐπίσης τὰ Κλασικὰ Λύκεια, τὰ ὁποῖα ἰδίως σὲ χῶρες ὅπως ἡ Βουλγαρία, ἡ Ἰταλία, ἡ Κροατία καὶ ἡ Ἱσπανία εἶναι ἀρκετὰ δημοφιλῆ, ἐπειδὴ φημίζονται γιὰ τὴν γενικότερη ποιότητα στὰ μαθήματα ποὺ προσφέρουν. Σὲ γενικὲς γραμμές, ὅμως, ὁ ἀριθμὸς τῶν σπουδαστῶν εἶναι περιορισμένος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Στὴν παροῦσα ἀνακοίνωση βεβαίως μᾶς ἐνδιαφέρει κυρίως ἡ διδασκαλία τῶν Νέων Ἑλληνικῶν. Ὅπως θὰ διαπιστώσουμε παρακάτω, ὑπάρχει ἤδη ἕνα δίκτυο σχολείων καὶ κέντρων ἐκμάθησης τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας σὲ ὅλο τὸν κόσμο, ἀλλὰ αὐτὸ μπορεῖ ἀσφαλῶς νὰ ἀναπτυχθεῖ περαιτέρω. Τὸ ζητούμενο εἶναι νὰ ἐπικεντρωθοῦμε στὴν ὁμάδα τῶν ἀτόμων ποὺ γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα καὶ μαθαίνουν, στὰ παρακάτω ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα, Νέα Ἑλληνικά. Δυστυχῶς, στατιστικὰ εἶναι δύσκολο νὰ ὑπολογιστεῖ τὸ ποσοστὸ αὐτό, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχουν ἐπακριβῆ στοιχεῖα καὶ ἡ ὁμάδα αὐτὴ δὲν ἔχει μελετηθεῖ ἰδιαίτερα στὸ παρελθόν.
Τὸ παράδειγμα τῆς Ἱσπανίας
Οἱ σπουδὲς τῶν Νέων Ἑλληνικῶν ἦταν σχεδὸν ἕνα ἄγνωστο ἀντικείμενο στὴν Ἱσπανία μέχρι τὸ 1960. Δὲν διδάσκονταν στὸ Πανεπιστήμιο, οὔτε σὲ κέντρα ξένων γλωσσῶν καὶ φυσικὰ οὔτε στὴν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, ὅπου διδάσκονταν Ἀγγλικά, Γαλλικά, Ἰταλικὰ καὶ Γερμανικά.
Τὰ πρῶτα βήματα γιὰ τὴν εἰσαγωγὴ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν στὸ πρόγραμμα Κλασικῆς Φιλολογίας ἔγιναν ταυτόχρονα ἀλλὰ ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὰ κεντρικὰ Πανεπιστήμια Μαδρίτης καὶ Βαρκελώνης. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, μερικοὶ Ἕλληνες μεταπτυχιακοὶ καὶ καθηγητὲς πῆγαν στὴν Ἱσπανία καὶ διορίστηκαν καθηγητὲς Νέων Ἑλληνικῶν στὸ ἐπίσημο κέντρο ξένων γλωσσῶν ἀπὸ τὸ 1970 καὶ μετά. Ἀπὸ τότε ἀρκετὰ Πανεπιστήμια ἔχουν δημιουργήσει τὰ δικά τους Ἰνστιτοῦτα Ξένων Γλωσσῶν, περιλαμβάνοντας τὰ Νέα Ἑλληνικὰ στὸ πρόγραμμά τους καὶ σταδιακὰ ὁ ἀριθμὸς ὡρῶν διδασκαλίας αὐξάνεται μὲ παράλληλη αὔξηση τῶν κέντρων διδασκαλίας τῆς γλώσσας. Ὅσον ἀφορᾶ στὴν δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, τὰ Νέα Ἑλληνικὰ δὲν ἔχουν περιληφθεῖ στὸ ἡμερήσιο διδακτικὸ πρόγραμμα, ἂν καὶ τὸ Ὑπουργεῖο Ἐκπαίδευσης τὸ εἶχε προαναγγείλει. Ἑπομένως, σὲ μία συνοπτικὴ θεώρηση, ὑπάρχουν 20 Πανεπιστήμια ποὺ προσφέρουν Νέα Ἑλληνικὰ (φοίτηση ἐπὶ 1 ἔτος) καὶ περίπου 10 σχολεῖα ξένων γλωσσῶν (3 – 5 ἔτη), ποὺ προσφέρουν ἐπίσης τὴν δυνατότητα ἐκμάθησης τῆς νέας ἑλληνικῆς.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν γλῶσσα, καὶ ἡ νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ ποίηση εἶναι γνωστὲς στὴν Ἱσπανία. Τὰ περισσότερα ἔργα τοῦ Καβάφη, Ρίτσου, Σεφέρη, Ἐλύτη, Γκάτσου, Ἀναγνωστάκη, Παλαμᾶ, Σικελιανοῦ, Κάλβου ἔχουν μεταφραστεῖ στὰ Ἱσπανικὰ κατὰ τὰ τελευταῖα 20 – 25 χρόνια. Διοργανώνονται ἀκόμη σεμινάρια καὶ ἐκδίδονται περιοδικὰ γιὰ τὴν Νεοελληνικὴ Γλῶσσα καὶ τὸν Πολιτισμό, ὅπως τὸ περιοδικὸ «Ἐρυθεία» ποὺ ἀσχολεῖται μὲ τὶς Βυζαντινὲς καὶ Νεοελληνικὲς σπουδὲς καὶ ἐκδίδεται ἀπὸ τὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1980.
Αὐτὸ ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει ἐπὶ τοῦ παρόντος εἶναι τὸ πόσοι ἀπὸ τοὺς σπουδαστὲς τῶν Νέων Ἑλληνικῶν γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα Ἑλληνικά. Ὁρισμένα ἐνδεικτικὰ ποσοτικὰ στοιχεῖα ποὺ ἔχουμε δείχνουν ὅτι περίπου τὸ 30 τοῖς ἑκατὸ ἀπὸ τοὺς σπουδαστὲς τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν διαλέγουν τὰ Νέα Ἑλληνικὰ ὡς μάθημα ἐπιλογῆς καὶ ἕνα πολὺ μικρὸ (ἀλλὰ σταθερὸ) ποσοστὸ θὰ συνεχίσει νὰ σπουδάζει Νέα Ἑλληνικά. Ὑπάρχουν, ἄλλωστε, στὴν Ἱσπανία 10 Πανεπιστημιακὰ Ἰνστιτοῦτα ξένων γλωσσῶν (διάρκειας 2 – 3 ἐτῶν) γιὰ μία ὁμάδα σπουδαστῶν ποὺ εἶναι ὅλοι φοιτητὲς Κλασικῆς Φιλολογίας καὶ καθηγητὲς Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὴν Μέση Ἐκπαίδευση.
Ἡ ὑπόλοιπη Εὐρώπη
Σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη, ἡ χώρα μὲ τὰ περισσότερα Πανεπιστήμια ὅπου διδάσκονται τὰ Νέα Ἑλληνικὰ εἶναι ἡ Ἰταλία. Ὑπάρχουν τουλάχιστον 10 Πανεπιστήμια σὲ ὅλα τὰ μέρη τῆς Ἰταλίας (Calabria, Bari, Padova, Palermo, Roma, Trieste, Venezia, Milano, Verona, Catania, Lecce) καὶ ἕνα ἰνστιτοῦτο ἐκμάθησης, μεταξὺ ἄλλων γλωσσῶν, καὶ τῶν ἑλληνικῶν (Instituto Orientale). Γίνονται, λοιπόν, συστηματικὰ μαθήματα Νέων Ἑλληνικῶν καὶ μελετᾶται ὄχι μόνο ἡ γλῶσσα ἀλλὰ καὶ ἡ λογοτεχνία τῆς σύγχρονης Ἑλλάδας. Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι σὲ ὅλα τὰ παραπάνω Πανεπιστήμια προσφέρονται καὶ μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν – οἱ μαθητές τους, λοιπόν, ἀνήκουν στὴν ὁμάδα – στόχο τῆς ἀνακοίνωσης αὐτῆς.
Ἡ Γαλλία, ἐπίσης, φιλοξενεῖ Πανεπιστήμια ὅπου διδάσκεται ἡ Νεοελληνικὴ Γλῶσσα. Συγκεκριμένα, τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Νίκαιας καὶ τὸ Πανεπιστήμιο Marc Bloch (στὸ Στρασβοῦργο) ἔχουν τμήματα Νεοελληνικῶν Σπουδῶν, καὶ ὑπάρχει, ἐπίσης, ἕνα Ἰνστιτοῦτο Ἀνατολικῶν Γλωσσῶν καὶ Πολιτισμῶν (INALCO) ὅπου παραδίδονται ἀντίστοιχα μαθήματα Νεοελληνικῆς Γλώσσας καὶ πολιτισμοῦ.
Τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα τοῦ Βελγίου, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς Κλασικὲς Σπουδὲς ποὺ ἀναφέρθηκαν λίγο πρωτύτερα, προσφέρει καὶ μαθήματα Νεοελληνικῆς Γλώσσας. Αὐτὰ λαμβάνουν χώρα στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Ghent ἀλλὰ καὶ στὸ Hellenic Culture Centre ποὺ βρίσκεται στὶς Βρυξέλλες. Ἀκόμη, ὑπάρχει καὶ τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Antwerpen, τὸ ὁποῖο ὀργανώνει μαθήματα ἐκμάθησης τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας κάθε ἑξάμηνο.
Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρατηρεῖται στὴν Ἀγγλία καὶ εἰδικότερα στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης. Τὸ Πανεπιστήμιο αὐτὸ περιλαμβάνει στὸν ὁδηγὸ σπουδῶν ἕνα μάθημα τὸ ὁποῖο συνδυάζει τὴν διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων μὲ τὰ Νέα Ἑλληνικὰ (Classics and Modern Languages) - ἀλλὰ προϋποθέτει βασικὴ γνώση καὶ τῶν δύο γλωσσῶν. Στὰ Πανεπιστήμια τοῦ Cambridge, Edinburgh καὶ Dublin ὑπάρχουν, ἐπίσης, μαθήματα Νέων Ἑλληνικῶν γιὰ ὅσους φοιτητὲς ἐνδιαφέρονται. Τέλος, τὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Birmingham προσφέρει μαθήματα Νεοελληνικῆς Γλώσσας καὶ λογοτεχνίας τόσο σὲ προπτυχιακό, ὅσο καὶ σὲ μεταπτυχιακὸ ἐπίπεδο. Τὰ Νέα Ἑλληνικὰ διδάσκονται, ἐπίσης, σὲ διάφορα Κολλέγια Τουριστικῶν Ἐπαγγελμάτων, ὥστε νὰ μπορέσουν οἱ φοιτητὲς νὰ περάσουν κάποιους μῆνες στὴν Ἑλλάδα ἢ τὴν Κύπρο κάνοντας τὴν πρακτική τους σὲ ξενοδοχειακὲς μονάδες (γιὰ παράδειγμα, τὸ College of Food, Tourism and Creative Studies στὸ Birmingham).
Στὴν Γερμανία ὑπάρχουν δύο Πανεπιστήμια ὅπου διδάσκεται ἡ Νεοελληνικὰ Γλῶσσα. Αὐτὰ βρίσκονται στὸ Βερολίνο (Freie Univeristat) καὶ στὸ Μόναχο (Ludwig – Maximilians Univeristat). Στὰ δύο αὐτὰ ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα παραδίδονται σεμινάρια Νεοελληνικῆς Φιλολογίας.
Ὑπάρχουν, ἐπίσης, καὶ ἀρκετὲς ἄλλες χῶρες ὅπου προσφέρονται μαθήματα νεοελληνικῶν σὲ Πανεπιστημιακὲς Σχολές. Ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ἡ Αὐστρία (Univeristat Wien), ἡ Ὀλλανδία (Universiteit van Amsterdam), ἡ Πορτογαλία (Universidade nova de Lisboa), ἡ Γεωργία (Πανεπιστήμιο τοῦ Tbilisi), ἡ Τουρκία (Πανεπιστήμιο Bogazici) ἀλλὰ καὶ ἡ μακρινὴ Χιλή, ὅπου ὑπάρχει ἕνα Κέντρο Βυζαντινῶν καὶ Νεοελληνικῶν Σπουδῶν, τὸ ὁποῖο στεγάζεται στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Χιλῆς.
Συμπεράσματα
Εἶναι φανερό, ἀπὸ τὰ ὅσα ἤδη ἀναφέρθηκαν, ὅτι παρ’ ὅλο ποὺ εἶναι μικρὸς ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀτόμων ποὺ μαθαίνουν Νέα Ἑλληνικά, ὑπάρχει πληθώρα Ἱδρυμάτων ποὺ προσφέρουν μαθήματα – δυστυχῶς, ὅμως, οἱ τάξεις εἶναι ὀλιγομελεῖς. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ Πανεπιστήμια, ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι τὰ Νέα Ἑλληνικὰ διδάσκονται ἐπίσης καὶ στὰ πολυάριθμα σχολεῖα τῆς Ἑλληνικῆς καὶ Κυπριακῆς ὁμογένειας ποὺ βρίσκονται σχεδὸν σὲ κάθε χώρα τοῦ κόσμου. Τὰ σχολεῖα αὐτά, ποὺ συχνὰ λειτουργοῦν σὲ ἄμεση ἐξάρτηση μὲ τὴν Ἐκκλησία, παραδίδουν μαθήματα νεοελληνικῶν σὲ παιδιὰ Ἑλλήνων μεταναστῶν μία ἢ δύο φορὲς τὴν ἑβδομάδα.
Σὲ σχέση μὲ τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, ὁ ἀριθμὸς τῶν σχολείων ὅπου διδάσκονται τὰ Νέα εἶναι σαφῶς πιὸ περιορισμένος. Δὲν παρατηρεῖται, ὅμως, πτώση στὸν ἀριθμὸ τῶν σπουδαστῶν – μποροῦμε μάλιστα νὰ ποῦμε ὅτι ἐφ’ ὅσον τώρα ἀρχίζει οὐσιαστικὰ νὰ ἀναπτύσσεται ἡ διδασκαλία τῆς Νεοελληνικῆς σὲ ξένους, ἡ ὑπάρχουσα κατάσταση εἶναι ἱκανοποιητική. Θὰ ἦταν βεβαίως καλὴ ἰδέα νὰ προσθέσουμε σὲ αὐτὸ τὸν ἀριθμὸ σπουδαστῶν καὶ τοὺς γνῶστες Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν – τόσο γιὰ νὰ αὐξηθεῖ τὸ ποσοστὸ τῶν ἀνθρώπων ποὺ μαθαίνουν τὴν Ἑλληνικὴ Γλῶσσα, ὅσο καὶ γιὰ νὰ δώσουμε μία νέα διάσταση στὴν διδασκαλία τῶν νέων διαμέσου τῶν ἀρχαίων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 – ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Τὸ θέμα τῆς μεθοδολογίας ποὺ πρέπει νὰ χρησιμοποιηθεῖ εἶναι ἀρκετὰ ἐνδιαφέρον, γιατὶ ἡ ὁμάδα – στόχος εἶναι ἰδιάζουσα. Πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπόψη ὅτι οἱ μαθητὲς τῆς ὁμάδας – στόχου γνωρίζουν ἤδη τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, ὁπότε εἶναι ἐξοικειωμένοι μὲ τὸ ἀλφάβητο, τὶς βασικὲς γραμματικὲς καὶ συντακτικὲς δομὲς ἀλλὰ καὶ ἕνα κομμάτι τοῦ λεξιλογίου τῆς Νέας Ἑλληνικῆς. Ταυτόχρονα, οἱ σπουδαστὲς αὐτοὶ δὲν εἶναι καθόλου ἐξοικειωμένοι μὲ τὴν προφορικὴ παραγωγὴ λόγου καὶ ἔχουν διδαχθεῖ τὴν Ἐρασμιακὴ προφορά.
Ἀρχικά, λοιπόν, εἶναι σημαντικὸ νὰ λυθεῖ τὸ θέμα τῆς προφορᾶς (μετάβαση ἀπὸ Ἐρασμιακὴ σὲ Νεοελληνική). – Γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ οἱ καθηγητὲς θὰ πρέπει νὰ εἶναι φυσικοὶ ὁμιλητές των Ἑλληνικῶν, ἐὰν εἶναι αὐτὸ δυνατόν. Εἶναι ἀναγκαῖο τα πρῶτα τουλάχιστον μαθήματα νὰ ἀφιερωθοῦν στὸ θέμα τῆς ἀνάγνωσης καὶ προφορᾶς τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, καθὼς εἶναι ἀναμενόμενο νὰ ὑπάρξουν δυσκολίες γιὰ τοὺς σπουδαστὲς ποὺ εἶχαν διδαχθεῖ μόνο τὴν Ἐρασμιακὴ προφορά.
Ἀπὸ ὅτι ἔχει δείξει ἡ διδασκαλία στὴν Ἱσπανία, οἱ σπουδαστὲς ποὺ γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ προχωροῦν ταχύτερα καὶ ἀποκτοῦν περισσότερες γνώσεις καὶ γλωσσικὲς δεξιότητες ἂν ὁ καθηγητὴς δίνει ἔμφαση στὴν σύνδεση ἀνάμεσα στὴν ἀρχαία καὶ τὴν νέα γλῶσσα στὸν τομέα τῆς γραμματικῆς καὶ τοῦ λεξιλογίου. Οἱ σπουδαστές, ἔτσι, μποροῦν νὰ προχωρήσουν ταχύτερα ἀπὸ τοὺς ἄλλους (ποὺ δὲν γνωρίζουν Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ) καὶ εἶναι βέβαιο, ὅτι ἡ νεοελληνικὴ γραμματικὴ καὶ σύνταξη θὰ τοὺς φανεῖ σαφῶς εὐκολότερη σὲ σχέση μὲ τὴν ἀρχαία μορφή της καὶ θὰ τὴν μάθουν πολὺ γρήγορα – ἀφοῦ εἶναι οὐσιαστικὰ μία ἁπλουστευμένη μορφὴ τῶν ὅσων γνωρίζουν. Στὸ θέμα τοῦ λεξιλογίου, μᾶς ἐνδιαφέρει νὰ δείξουμε καὶ πάλι τὴν μετάβαση ἀπὸ τὴν ἀρχαία στὴν νέα γλῶσσα, ὥστε ὁ σπουδαστὴς νὰ μπορεῖ καὶ μόνος του νὰ παράγει λέξεις. Πρέπει νὰ δοθεῖ ἔμφαση στὰ κοινὰ σημεῖα (ἀλλὰ καὶ νὰ γίνει ἐπεξήγηση τῶν λεξικολογικῶν καὶ μὴ διαφορῶν) καὶ στὶς παραγωγικὲς καταλήξεις, ὥστε ὁ σπουδαστὴς νὰ δημιουργεῖ καὶ νὰ κατανοεῖ τὶς λέξεις.
Ὁ βασικός, ὅμως, στόχος εἶναι ἡ προφορικὴ ἐπικοινωνία – καὶ εἶναι ἴσως καὶ τὸ δυσκολοτερο γιὰ τοὺς γνῶστες τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, ποὺ ἔχουν μάθει νὰ δουλεύουν μόνο μὲ γραπτὸ κείμενο. Τὰ Νέα Ἑλληνικὰ εἶναι μία ζωντανὴ γλῶσσα ποὺ χρησιμοποιεῖται γιὰ καθημερινὴ ἐπικοινωνία. Εἶναι ἀπαραίτητο νὰ καλλιεργηθεῖ ἡ προφορικὴ ἐπικοινωνία, ἀλλιῶς ὁ σπουδαστὴς θὰ γνωρίζει γραμματικὴ ἀλλὰ θὰ ἀδυνατεῖ νὰ ἀρχίσει ἢ νὰ πάρει μέρος σὲ μία συζήτηση. Ἡ ἔμφαση πρέπει νὰ δοθεῖ σὲ βασικὲς ἐπικοινωνιακὲς καταστάσεις καὶ στὸ λεξιλόγιό τους. Μποροῦμε, στὸ πρῶτο στάδιο τῶν μαθημάτων, νὰ δεχόμαστε τὴν χρήση μιᾶς ἀρχαίας λέξης ἀπὸ τὸν σπουδαστή, ἐφ’ ὅσον δὲν θυμᾶται τὴν ἀντίστοιχη νεοελληνικὴ (γιὰ παράδειγμα «ἵππος» ἀντὶ γιὰ «ἄλογο») καὶ νὰ τονίζουμε στὸν σπουδαστὴ ὅτι πιθανότατα ὁ δέκτης στὴν ἐπικοινωνιακὴ κατάσταση θὰ ἀναγνωρίσει ἀκόμα καὶ τὴν ἀρχαία λέξη.
Εἶναι σημαντικό, τέλος, πρὶν τὴν ἔναρξη κάθε κύκλου μαθημάτων νὰ γίνεται μία μικρὴ ἐξέταση στὸν σπουδαστὴ (γραπτὴ καὶ προφορική), ὥστε νὰ διαπιστωθεῖ τὸ ἀκριβὲς ἐπίπεδό του στὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἀλλὰ καὶ νὰ διαπιστωθοῦν ὁποιεσδήποτε γνώσεις Νέων Ἑλληνικῶν τυχαίνει νὰ ἔχει. Ἔτσι, θὰ μπορέσει ὁ καθηγητὴς νὰ ἀξιοποιήσει καλύτερα τὶς γνώσεις τοῦ σπουδαστῆ καὶ νὰ ὀργανώσει καλύτερα τὸ σχέδιο διδασκαλίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Η ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ
Κρίνεται ἀναγκαῖο, δεδομένου ὅτι προτείνεται μία τόσο ἐξειδικευμένη διδασκαλία, ὅπως αὐτὴ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν σὲ γνῶστες Ἀρχαίων, νὰ ὑπάρξει μία ἐπιμόρφωση τῶν διδασκόντων. Θὰ πρέπει, λοιπόν, οἱ καθηγητὲς νὰ μετέχουν σὲ μία σειρὰ σεμιναρίων κατὰ τὰ ὁποῖα οἱ διδάσκοντες θὰ δώσουν ὁδηγίες γιὰ τὴν διδασκαλία καὶ τὴν μεθοδολογία, θὰ ἐντοπίσουν τὶς ἀνάγκες τῶν συγκεκριμένων σπουδαστῶν καὶ θὰ προτείνουν σχετικὴ βιβλιογραφία.
Οἱ ἐκπαιδευτικοὶ ποὺ θὰ ἀναλάβουν τὴν διδασκαλία ὀφείλουν νὰ ἔχουν τὰ ἑξῆς προσόντα:
· Ἄριστη γνώση τόσο τῶν Ἀρχαίων ὅσο καὶ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν. Θὰ πρέπει, ἐπίσης, νὰ γνωρίζουν καὶ τὴν Ἐράσμια καὶ τὴν Νεοελληνικὴ προφορά, ἰδιαίτερα γιὰ τὰ εἰσαγωγικὰ μαθήματα.
· Γνώση τῆς ἱστορίας τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας – πῶς ἀπὸ τὴν ἀρχαία γλῶσσα, μέσω τῆς βυζαντινῆς καὶ τῆς καθαρεύουσας ἔγινε ἡ μετάβαση στὴν νέα ἑλληνική.
· Μέσω τῶν προτεινόμενων σεμιναρίων πρέπει νὰ δοθεῖ ἔμφαση τόσο σὲ αὐτὰ τὰ ἀπαραίτητα προσόντα – οὕτως ὥστε νὰ ἀξιοποιηθοῦν μὲ τὸν καλύτερο δυνατὸ τρόπο – ὅσο καὶ σὲ πρακτικὲς ποὺ μποροῦν νὰ διευκολύνουν τὴν διδασκαλία. Γιὰ παράδειγμα:
· Γνώση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ ποὺ εἶναι διαθέσιμο (θὰ παρουσιαστεῖ ἀναλυτικότερα στὸ ἑπόμενο κεφάλαιο) καὶ τῶν πηγῶν στὸ διαδίκτυο (γιὰ παράδειγμα, ἡ ἱστοσελίδα τῆς Euroclassica http: //www.euroclassica.org/).
· Ἱκανότητα τοῦ νὰ ἐξηγήσει καὶ νὰ αἰτιολογήσει ὄχι μόνο τὶς ὁμοιότητες ἀλλὰ καὶ τὶς διαφορὲς – ἀποκλίσεις μεταξὺ τῆς ἀρχαίας καὶ τῆς νέας γλώσσας. Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν σεμιναρίων πρέπει νὰ δίνονται συγκεκριμένα παραδείγματα ἀπὸ λέξεις ποὺ ἐξακολουθοῦν νὰ ὑπάρχουν ἀκόμη καὶ σήμερα ἢ σημαντικὲς διαφορὲς ἀνάμεσα στὶς δύο μορφὲς τῆς γλώσσας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 – ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
Στὸ παρελθόν, ὅταν γνῶστες τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν μάθαιναν Νέα Ἑλληνικά, χρησιμοποιοῦσαν τὰ ἴδια ἐγχειρίδια μὲ ὅλους τοὺς ὑπόλοιπους σπουδαστὲς – δὲν μποροῦσαν, ἑπομένως, νὰ ἐκμεταλλευτοῦν τὴν γνώση τους, ἀφοῦ τὰ βιβλία ποὺ χρησιμοποιοῦσαν στὴν τάξη δὲν ἔκαναν καμία ἀναφορὰ στὴν συγκεκριμένη σχέση. Ἀρκετὰ συχνὰ οἱ σπουδαστὲς παραπονιοῦνταν γιὰ τὴν ἔλλειψη ἑνὸς τέτοιου συσχετισμοῦ γιὰ τὶς κοινὲς δομὲς τῶν δύο γλωσσῶν, τόσο σὲ λεξιλογικὸ ὅσο καὶ σὲ γραμματικὸ ἐπίπεδο.
Πρόσφατα ὁ Καθηγητὴς Alfonso Martinez, ποὺ διδάσκει Νέα Ἑλληνικὰ στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Μαδρίτης ἐπὶ 20 χρόνια, δημοσίευσε ἕνα σύντομο ἀλλὰ χρήσιμο ἐγχειρίδιο μὲ τὸν τίτλο «Griego Actual», προσπαθώντας νὰ συνδέσει τὴν ἀρχαία μὲ τὴν νέα γλῶσσα.
Ὑπῆρξε ἐπίσης μία σημαντικὴ καὶ ὀργανωμένη προσπάθεια ἀπὸ τὴν Ὄλγα Ὀμάτος καὶ μερικοὺς ἄλλους Ἕλληνες καθηγητὲς (συνεργασία Πανεπιστημίου Κρήτης καὶ Πανεπιστημίου τῆς Χώρας τῶν Βάσκων) νὰ δημιουργήσουν ἕνα συγκεκριμένο βιβλίο γιὰ νὰ τὸ χρησιμοποιοῦν οἱ καθηγητὲς Κλασικῆς Φιλολογίας, ὥστε νὰ μάθουν Νέα Ἑλληνικά. Παρ’ ὅτι ἐκεῖ παρουσιάζονται λίγες ὁμοιότητες ἀνάμεσα στὶς δύο γλῶσσες, εἶναι τὸ μόνο ἐγχειρίδιο ποὺ μπορεῖ νὰ βοηθήσει τοὺς μαθητὲς νὰ βελτιώσουν τὴν προφορική τους ἱκανότητα καὶ ταυτόχρονα νὰ δείξει ὅτι τὰ Νέα Ἑλληνικὰ δὲν εἶναι μία νέα γλῶσσα, ἀλλὰ μία καινούρια, ἐξελιγμένη μορφὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ποὺ ἤδη γνωρίζουν.
Γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο, σὲ μερικὲς χῶρες τῆς Εὐρώπης ὅπου ὑπάρχει μεγάλη παράδοση Κλασικῶν Σπουδῶν, θὰ ἦταν πολὺ χρήσιμο νὰ ἐξελιχθοῦν μέθοδοι σύνδεσης τῆς Ἀρχαίας μὲ τὴν Νέα Ἑλληνικὴ Γλῶσσα.
Τὸ Εὐρωπαϊκὸ πρόγραμμα «Διαδρομὲς ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικὰ» εἶναι μία ἀπόπειρα τοῦ νὰ διδαχτοῦν τὰ Νέα Ἑλληνικὰ μὲ διαρκεῖς ἀναφορὲς καὶ συσχετίσεις μὲ τὰ Ἀρχαῖα καὶ νὰ δημιουργηθεῖ ἔτσι ἐκπαιδευτικὸ ὑλικὸ ποὺ νὰ παρουσιάζει καθαρὰ αὐτὴ τὴν μετάβαση καὶ νὰ μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ εἰδικὰ σὲ χῶρες ὅπως ἡ Ἱσπανία καὶ ἡ Ἰταλία. Οἱ ὁμοιότητες τὶς ὁποῖες παρουσιάζει καὶ στὶς ὁποῖες βασίζονται οἱ «Διαδρομὲς» βρίσκονται στὸ λεξιλόγιο, τὴν γραμματικὴ ἀλλὰ καὶ τὸν πολιτισμὸ τῆς ἀρχαίας καὶ νέας Ἑλλάδας. Οἱ πιλοτικὲς δοκιμὲς ποὺ ἔγιναν ἔδειξαν θετικότατα ἀποτελέσματα: ἡ ἐκμάθηση τοῦ λεξιλογίου εἶναι πιὸ εὔκολη γιὰ τοὺς μαθητές, ὅπως καὶ ἡ κατανόηση τῶν περισσότερων γραμματικῶν φαινομένων. Ἀκόμη καὶ σὲ θέματα συντακτικοῦ, ἡ μαθησιακὴ διαδικασία εἶναι πιὸ εὔκολη καὶ ἰδιαίτερα γιὰ τοὺς Ἱσπανοὺς καὶ Ἰταλοὺς σπουδαστές, ἀφοῦ ἡ ἐξέλιξη τοῦ συντακτικοῦ τῶν Ἑλληνικῶν εἶναι παρόμοια μὲ τὴν ἐξέλιξη τοῦ συντακτικοῦ τῶν Λατινικῶν.
Οἱ «Διαδρομὲς» εἶναι, φυσικά, ἕνα πρῶτο βῆμα καὶ τὸ ὑλικὸ ποὺ ἔχει παραχθεῖ θὰ πρέπει νὰ ἀποτελέσει σημεῖο ἐκκίνησης καὶ ὄχι τελικὸ στόχο – παρ΄ ὅλα αὐτὰ ἡ διαδικασία παραγωγῆς του ἦταν πολὺ ἐποικοδομητικὴ γιὰ ὅλους τοὺς συμμετέχοντες.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ὅπως παρουσιάστηκε στὴν παραπάνω ἀνακοίνωση, εἶναι σημαντικὸ γιὰ τὴν διάδοση τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας νὰ ἐπεκταθεῖ καὶ νὰ διευκολυνθεῖ ἡ διδασκαλία της στὴν ὁμάδα τῶν ἀνθρώπων ποὺ γνωρίζουν Ἀρχαῖα Ἑλληνικά. Εἶναι φανερὸ ὅτι ἀπαιτεῖται περαιτέρω ἔρευνα, τόσο γιὰ τὴν μεθοδολογία ποὺ πρέπει νὰ ἐφαρμοστεῖ, ὅσο καὶ γιὰ τὰ ἐκπαιδευτικὰ ὑλικὰ ποὺ θὰ χρησιμοποιοῦνται. Λίγες μεθοδικὲς προσπάθειες ἔχουν γίνει ἀλλά, τουλάχιστον ἀπὸ τὴν πλευρά μας, τὸ Εὐρωπαϊκὸ πρόγραμμα «Διαδρομὲς ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικὰ» στοχεύει σὲ μία πιὸ μεθοδευμένη καὶ συστηματικὴ παρουσίαση τῶν δύο μορφῶν τῆς γλώσσας. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἔπειτα, πολλὰ ἀκόμη ὀφείλουμε νὰ μελετήσουμε καὶ νὰ πραγματοποιήσουμε.
Πηγές
· «Νέα ἑλληνικὰ γιὰ κλασικοὺς φιλολόγους», Πανεπιστήμιο Κρήτης Πανεπιστήμιο Χώρας τῶν Βάσκων, ἐκδόσεις Κρήτης
· www.eens.org Εὐρωπαϊκὴ Ἑταιρεία Νεοελληνικῶν Σπουδῶν
· www.circe.be Ἐπιμορφωτικὸ Πρόγραμμα Κλασικῶν Σπουδῶν μὲ Νέες Τεχνολογίες γιὰ τὴν Εὐρώπη
· diadromes.elea.gr Εὐρωπαϊκὸ Πρόγραμμα «Διαδρομὲς ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα στὰ νέα ἑλληνικὰ»
* Ὁ Δρ G.J.L. Navarro εἶναι Kαθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Καταλονίας, Συγγραφέας, Καθηγητὴς στὸ Ἑλληνικὸ Ἀνοιχτὸ Πανεπιστήμιο. Ἡ ὁμιλία του στὸ Χίλτον βασίζεται στὴν ἀνακοίνωση τὴν ὁποία εἶχαν κάνει ὁ ἴδιος μαζὶ μὲ τοὺς Κοτσώνη Παρασκευὴ Mphil, Dr. Martinez Diez Alfonso, στὸ 7ο Διεθνὲς Συνέδριο τοῦ ΟΔΕΓ μὲ θέμα «Ἡ διδασκαλία τῶν Νέων Ἑλληνικῶν στὸν Κόσμο. Σχολεῖα, μέθοδοι, βιβλία ἐξετάσεις», ποὺ ἔγινε στὸ Μεσολόγγι τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2008.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Σκοπὸς τῆς παρούσας ὁμιλίας εἶναι νὰ παρουσιάσει τὴν κατάσταση τῶν κλασικῶν σπουδῶν στὴν Εὐρώπη τοῦ 21ουαἰώνα καὶ νὰ ἐξετάσει τρόπους μετάβασης γιὰ τοὺς σπουδαστὲς ἀπὸ τὴν Ἀρχαία στὴν Νέα Ἑλληνικὴ Γλῶσσα.
Παρὰ τὴν σύγχρονη τάση ποὺ θέλει τὴν πλειοψηφία τῶν μαθητῶν νὰ ἐπιλέγουν σπουδὲς στὰ οἰκονομικὰ ἢ στὶς νέες τεχνολογίες, ἐλπίζοντας σὲ μία ἄμεση ἐπαγγελματικὴ ἀποκατάσταση, ὑπάρχει ἀκόμα μεγάλο ἐνδιαφέρον γιὰ τὶς Κλασικὲς Σπουδὲς σὲ ὅλη τὴν Εὐρώπη (καὶ ὄχι μόνο, ὅπως θὰ δοῦμε παρακάτω) τόσο σὲ Λύκεια ὅσο καὶ σὲ Πανεπιστήμια. Τὸ ἐνδιαφέρον καὶ ὅλη αὐτὴ ἡ κινητικότητα ἀποκαλύπτουν ἕναν μεγάλο ἀριθμὸ ἀτόμων ἐκτὸς Ἑλλάδας, οἱ ὁποῖοι σπουδάζουν ἢ γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, παρακινημένοι ἀπὸ τὴν ἀγάπη τους γιὰ τὴν Ἑλλάδα καὶ τὸν Πολιτισμό της.
Θὰ ἦταν χρήσιμο, ἑπομένως, νὰ μελετήσουμε αὐτὴ τὴν μεγάλη ὁμάδα ἀτόμων καὶ νὰ διερευνηθεῖ τὸ ἂν θὰ τοὺς φαινόταν ἐνδιαφέρον νὰ μάθουν τὴν Νεοελληνικὴ Γλῶσσα, τὴν φυσικὴ ἐξέλιξη, δηλαδή, τῆς γλώσσας ποὺ ἤδη γνωρίζουν.
Αὐτὸ ἀντικειμενικὰ ἔχει ἐνδιαφέρον γιὰ αὐτὴ τὴν ὁμάδα ἀτόμων, γιατὶ ἐκτὸς τοῦ ὅτι θὰ ἔχουν τὴν δυνατότητα νὰ μελετήσουν τὸ πῶς ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα μεταλλάχθηκε καὶ τροποποιήθηκε μέσα στοὺς αἰῶνες (χωρὶς ταυτόχρονα νὰ χάνει τὴν ἰδιαίτερη ταυτότητά της), θὰ γνωρίσουν καὶ μία γλῶσσα ζωντανή, ποὺ χρησιμοποιεῖται καθημερινὰ ἀπὸ 17 ἑκατομμύρια ἀνθρώπους παγκοσμίως καὶ θὰ μποροῦν νὰ ἐπισκεφτοῦν τὴν Ἑλλάδα ὅπου καὶ θὰ τὴν χρησιμοποιήσουν.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ὁμάδα ἀτόμων στὴν ὁποία ἀπευθύνεται ἡ παραπάνω ἰδέα, ἡ ἀνακοίνωση αὐτὴ περιλαμβάνει καὶ κάποιες προτάσεις γιὰ τὸ πῶς ἀκριβῶς μπορεῖ νὰ γίνει ἡ μετάβαση ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικά. Ἀσχολεῖται δηλαδὴ μὲ τὰ διδακτικὰ ἐγχειρίδια ποὺ μποροῦν νὰ χρησιμοποιοῦν, τὴν μεθοδολογία ποὺ μπορεῖ νὰ ἀκολουθηθεῖ ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνάγκη γιὰ ἐπιμόρφωση τῶν ἁρμοδίων καθηγητῶν.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Οἱ Κλασικὲς Σπουδὲς στὴν Εὐρώπη ἔχουν μία μακρόχρονη ἱστορία. Τὰ εὐρωπαϊκὰ Πανεπιστήμια καὶ σχολεῖα προσφέρουν σπουδὲς Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ἀπὸ αἰῶνες, ἀλλὰ ἐπὶ τοῦ παρόντος μᾶς ἐνδιαφέρει περισσότερο ἡ κατάσταση τὸν 20ο αἰῶνα.
Τὸ παράδειγμα τῆς Ἱσπανίας
Ἡ Ἱσπανία μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ ὡς παράδειγμα γιὰ αὐτὴ τὴν παρουσίαση, μιὰ καὶ ἀποτελεῖ ἕνα χαρακτηριστικὸ δεῖγμα τῆς πορείας τῶν Κλασικῶν Σπουδῶν τὸν 20ο αἰώνα καὶ ὡς τὶς μέρες μας. Ἡ κατάσταση γιὰ τὴν διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν βελτιώθηκε σημαντικὰ μετὰ τὸν Ἐμφύλιο πόλεμο - ἕνα νέο σχολικὸ πρόγραμμα ἀναπτύχθηκε τὴν δεκαετία τοῦ 1940 (ἀπὸ τὸ 1945 καὶ μετά).
Ἡ εἰσαγωγὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὸν τομέα τῶν Ἀνθρωπιστικῶν σπουδῶν τῆς Δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης μὲ ἐξειδικευμένους δασκάλους (καὶ ὄχι τοὺς δασκάλους τῶν Λατινικῶν) ἦταν ἡ ἀρχὴ γιὰ μία ἐντυπωσιακὴ ἐξέλιξη τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὴν Ἱσπανία.
Ταυτόχρονα, τμήματα Κλασικῆς Φιλολογίας, ποὺ ὑπῆρχαν μόνο σὲ 5 ἢ 6 Πανεπιστήμια, ἄρχισαν νὰ δημιουργοῦνται σταδιακὰ μετὰ τὸ 1960 καὶ οἱ Κλασικὲς σπουδὲς ἐπεκτάθηκαν ἐντυπωσιακά. Στὴν Μέση Ἐκπαίδευση ἡ ἀκμὴ τῶν Κλασικῶν Σπουδῶν ἦταν κατὰ τὴν δεκαετία 1960 - 1970, ὅταν ἡ Ἑλληνικὴ Γλῶσσα ἦταν ὑποχρεωτικὴ γιὰ ὅλους τοὺς μαθητὲς ποὺ ἀκολουθοῦσαν τὴν Ἀνθρωπιστικὴ - Θεωρητικὴ κατεύθυνση (περίπου τὸ 30 μὲ 35 τοῖς ἑκατὸ τοῦ συνόλου τῶν μαθητῶν) γιὰ 3 χρόνια, ἐπὶ 5 ὧρες τὴν ἑβδομάδα.
Στὶς μέρες μας, τουλάχιστον 18 Πανεπιστήμια τῆς Ἱσπανίας ἔχουν τμήματα Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας. Στὴν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διδάσκονται γιὰ 2 χρόνια, 4 ὧρες τὴν ἑβδομάδα, ἐνῶ ὑπάρχουν καὶ εἰσαγωγικὲς ἐξετάσεις ποὺ περιλαμβάνουν σχετικὰ εὔκολα κείμενα πρὸς μετάφραση (ἀπὸ Ξενοφώντα, Παυσανία, Ἀπολλόδωρο καὶ μύθους τοῦ Αἰσώπου).
Ὑπάρχει ἐπίσης μεγάλη ἐκδοτικὴ δραστηριότητα τὰ τελευταῖα 50 χρόνια ὅταν ἐκδίδονται σχολικὲς γραμματικὲς καὶ λεξικά, κείμενα πρὸς διδασκαλία καὶ γενικότερα ἀρχαιοελληνικὴ λογοτεχνία. Σημειώνουμε ὅτι τουλάχιστον τρεῖς ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους ἐκδοτικοὺς οἴκους τῆς Ἱσπανίας ἔχουν ἀσχοληθεῖ μὲ τὴν μετάφραση τῶν περισσότερων κειμένων τῆς ἀρχαιοελληνικῆς λογοτεχνίας.
Ὡς κατακλείδα πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὸ 1/4 τῶν σπουδαστῶν στὰ Λύκεια διδάσκονται τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ καὶ κατὰ μέσο ὅρο 25 σπουδαστὲς ἐπιλέγουν νὰ σπουδάσουν Κλασικὴ Φιλολογία σὲ ἕνα ἀπὸ τὰ 20 Πανεπιστήμια ὅπου εἶναι αὐτὸ δυνατὸ στὴν Ἱσπανία.
Ἡ ὑπόλοιπη Εὐρώπη
Στὴν Αὐστρία ἡ διδασκαλία τῆς ἀρχαιοελληνικῆς γλώσσας ὑπάρχει στὴν Μέση Ἐκπαίδευση, ἂν καὶ σταδιακὰ φθίνει. Κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ σχολικοῦ ἔτους 1987/88 2.383 μαθητὲς παρακολούθησαν μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, ἐνῶ τὸ σχολικὸ ἔτος 2006/07 (σύμφωνα μὲ τὰ τελευταῖα στατιστικὰ στοιχεῖα) 1.693 μαθητὲς ἐπέλεξαν τὸ μάθημα αὐτὸ στὰ σχολεῖα Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης. Ἡ πιὸ σημαντικὴ ἐξέλιξη ὑπῆρξε ἡ δημιουργία ἑνὸς νέου προγράμματος σπουδῶν γιὰ τὰ Ἑλληνικὰ ἀπὸ τὸν 9ο ὡς τὸν 12ο χρόνο τῆς σχολικῆς φοίτησης, ποὺ ξεκίνησε τὸ φθινόπωρο τοῦ 2004. Σὲ Πανεπιστήμια (στὶς πόλεις Innsbruck, Salzburg, Graz καὶ Wien) ὑπάρχουν ἀκόμη ἀρκετὰ τμήματα Κλασικῶν Σπουδῶν καὶ μελέτης τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας.
Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ὑπάρχουν καὶ στὴν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τοῦ Βελγίου, ἰδίως στὰ καθολικὰ σχολεῖα. Οἱ μαθητὲς μποροῦν νὰ ἐπιλέξουν τὴν μελέτη τῶν Ἑλληνικῶν ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν 13, ξεκινώντας ἀπὸ τὸν δεύτερο χρόνο τῆς δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης δηλαδὴ γιὰ πέντε χρόνια. Τὰ Ἑλληνικὰ διδάσκονται μεταξὺ 2 καὶ 5 διδακτικῶν ὡρῶν κάθε ἑβδομάδα, ἀνάλογα μὲ τὸ ἐκπαιδευτικὸ δίκτυο, τὸ ἀντικείμενο σπουδῶν καὶ τὸ ἔτος. Ὑπάρχουν ἀκόμη δύο Πανεπιστήμια ποὺ προσφέρουν Κλασικὲς Σπουδές, τὰ Πανεπιστήμια τῆς Ghent καὶ τῆς Louvain.
Στὴν Γενικὴ Ἀνώτερη Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τῆς Δανίας, τὰ Ἑλληνικὰ σὲ Α’ ἐπίπεδο εἶναι προαιρετικὸ μάθημα διάρκειας δύο χρόνων, τὸ ὁποῖο περιλαμβάνει ἀπὸ 5 ἕως 8 μαθήματα τὴν ἑβδομάδα. Σήμερα ὑπάρχουν ὀκτὼ σχολεῖα στὴν Δανία, τὰ ὁποῖα προσφέρουν μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν.
Ὅσον ἀφορᾶ στὴν Γαλλία, τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διδάσκονται ἀπὸ τὴν τελευταία τάξη τοῦ Γυμνασίου ὡς μάθημα ἐπιλογῆς. Στὸ Λύκειο ἀφιερώνονται σὲ αὐτὰ τρεῖς ὧρες τὴν ἑβδομάδα - ἂν καὶ δὲν προσφέρουν ὅλα τὰ Λύκεια στὴν Γαλλία τὸ μάθημα αὐτό. Ἡ περίοδος ποὺ καλύπτεται ἀπὸ τὰ ἀρχαιοελληνικὰ μαθήματα ἐκτείνεται χρονικὰ ἀπὸ τὸν Ὅμηρο ὡς τὸν Πλούταρχο.
Ἡ Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τῆς Ἑλβετίας προσφέρει, ἐπίσης, τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ὡς προαιρετικό, σὲ 25 περίπου σχολεῖα, ἂν καὶ ἡ διδασκαλία δὲν εἶναι ἀρκετὰ μεθοδευμένη καὶ ὀργανωμένη ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κάποιο ἑνιαῖο πρόγραμμα σπουδῶν.
Τὰ ἰταλικὰ Λύκεια καὶ Πανεπιστήμια προσφέρουν τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ἀπὸ τὸ 1859. Στὰ Κλασικὰ Λύκεια διδάσκονται τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ γιὰ 3 ἔτη καὶ ὑπάρχουν φυσικὰ ἀρκετὰ Πανεπιστήμια (περίπου 10 στὸν ἀριθμὸ) ὅπου μποροῦν, ὅσοι φοιτητὲς ἐπιθυμοῦν, νὰ συνεχίσουν τὶς σπουδές τους.
Στὴν Βουλγαρία ὑπάρχουν Κλασικὰ Λύκεια ὅπου διδάσκεται τὸ μάθημα τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, σὲ σύνολο 144 ὡρῶν περίπου ἐτησίως, γιὰ τέσσερα διδακτικὰ ἔτη. Ἐπίσης, ἔχε σημειωθεῖ αὐξημένη ἐκδοτικὴ δραστηριότητα γύρω ἀπὸ τὴν ἀρχαία λογοτεχνία μὲ τὴν δημιουργία ποικίλων ἐκπαιδευτικῶν βιβλίων. Ἐπίσης ὑπάρχουν τρία Πανεπιστήμια μὲ κλασικὲς σπουδές.
Ἡ Κροατία, ἐπίσης, φημίζεται γιὰ τὴν μακρά της παράδοση στὶς Κλασικὲς Σπουδὲς - πρὶν 400 χρόνια ἱδρύθηκε τὸ πρῶτο Κλασικὸ Λύκειο ἐκεῖ. Ὑπάρχουν 12 Κλασικὰ Λύκεια στὶς μέρες μας, στὸ Ζάγκρεμπ καὶ σὲ ἄλλες ἑπτὰ πόλεις. Στὰ σχολεῖα αὐτά, τὸ μάθημα τῶν ἀρχαίων διδάσκεται ἀπὸ τὴν ἡλικία τῶν δεκατριῶν, ὡς προαιρετικὸ μάθημα.
Στὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα τῆς Γεωργίας τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἐπανεισήχθησαν τὸν 21ο αἰώνα, ἐνῶ στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Tbilisi Κλασικὲς Σπουδὲς προσφέρονται ἀπὸ τὸ 1918, ὅπως καὶ σὲ ἄλλα δύο Πανεπιστήμια τῆς χώρας. Τὸ 1997 ἦταν χρονιὰ ὁρόσημο γιὰ τὶς Κλασικὲς Σπουδές, διότι ἱδρύθηκε τότε τὸ Ἰνστιτοῦτο τῶν Κλασικῶν, Βυζαντινῶν καὶ Νεοελληνικῶν σπουδῶν, μὲ τὴν ὑποστήριξη τῆς Ἑλληνικῆς Πρεσβείας.
Ἡ Ρωσία, ἐπίσης γνωρίζει μία ἀναγέννηση τῶν Κλασικῶν Σπουδῶν ἀπὸ τὸ 1989, μὲ τὴν ἵδρυση Κλασικοῦ Γυμνασίου. Τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ διδάσκονται κυρίως σὲ Ὀρθόδοξα ἢ Ἐκκλησιαστικὰ σχολεῖα, γιὰ 3 – 4 ὧρες τὴν ἑβδομάδα.
Στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο οἱ Κλασικὲς Σπουδὲς προσελκύουν περίπου 500 μαθητὲς ἐτησίως. Στὰ παλαιότερα Ἀγγλικὰ Πανεπιστήμια ὅμως, ὑπάρχουν τμήματα σπουδῶν στὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ποὺ φημίζονται γιὰ τὴν ποιότητα καὶ τὸ κῦρος τους.
Μικρότερη ζήτηση ὑπάρχει στὴν Πορτογαλία (ὅπου τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ εἶναι μάθημα ἐπιλογῆς στὴν τελευταία τάξη τοῦ Λυκείου), στὴν Τσεχία, στὴν Σουηδία, τὴν Πολωνία, τὴν Λεττονία καὶ ἀλλοῦ. Στὴν Σερβία, ὅπου ὑπάρχουν «Φιλολογικὰ Σχολεῖα» σὲ 3 πόλεις, στὰ ὁποῖα γίνονται μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν γιὰ 4 ἔτη.
Δὲν πρέπει βεβαίως νὰ ξεχάσουμε κράτη ἐκτὸς Εὐρώπης – γιὰ παράδειγμα τὸ Μεξικό. Στὴν δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση τοῦ Μεξικοῦ ὑπάρχει τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν σὲ δέκα περίπου δημόσια σχολεῖα, ὡς μάθημα ἐπιλογῆς γιὰ 1 ἢ 2 ὧρες τὴν ἑβδομάδα, κατὰ τὶς ὁποῖες οἱ μαθητὲς ἔρχονται σὲ ἐπαφὴ μὲ αὐθεντικὰ κείμενα τῆς κλασικῆς περιόδου. Στατιστικὰ στοιχεῖα γιὰ τὸ σχολικὸ ἔτος 2006 – 2007 ἔδειξαν ὅτι 210 μαθητὲς ἐπέλεξαν τὸ μάθημα τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν.
Ἐπίσης στὶς ΗΠΑ ὑπάρχουν πολλὰ κολλέγια ποὺ προσφέρουν μαθήματα τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, ἂν καὶ ἡ ζήτηση γιὰ τὸ συγκεκριμένο μάθημα μειώνεται χρόνο μὲ τὸν χρόνο.
Συμπεράσματα
Ἀπὸ αὐτὴ τὴν σύντομη ἀναδρομὴ στὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατεῖ σὲ μερικὲς Εὐρωπαϊκὲς χῶρες (καὶ ἀλλοῦ), μποροῦμε νὰ ὁδηγηθοῦμε σὲ μερικὰ βασικὰ συμπεράσματα. Κατ’ ἀρχήν, εἶναι ἐνθαρρυντικὸ τὸ ὅτι ἀκόμα καὶ ὡς τὶς μέρες μας ὑπάρχουν σπουδαστὲς ποὺ ἐνδιαφέρονται νὰ μάθουν τὴν ἀρχαιοελληνικὴ γλῶσσα καὶ νὰ μελετήσουν αὐτὸν τὸν πολιτισμὸ – καὶ αὐτὸ ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν πληθώρα Πανεπιστημιακῶν Σχολῶν ποὺ προσφέρουν αὐτὴ τὴν δυνατότητα στὸ ἐξωτερικό. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, παρατηρεῖται μία σταδιακὴ πτώση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν ἀτόμων ποὺ ἐπιλέγουν νὰ ἀσχοληθοῦν μὲ τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ – καὶ πιθανότατα τὸ κύριο αἴτιο εἶναι ἡ προτεραιότητα μιᾶς ἐπαγγελματικῆς καὶ οἰκονομικῆς ἀποκατάστασης, κάτι ποὺ δὲν προσφέρουν δυστυχῶς στὶς μέρες οἱ θεωρητικὲς σπουδές. Ὑπάρχουν ἐπίσης τὰ Κλασικὰ Λύκεια, τὰ ὁποῖα ἰδίως σὲ χῶρες ὅπως ἡ Βουλγαρία, ἡ Ἰταλία, ἡ Κροατία καὶ ἡ Ἱσπανία εἶναι ἀρκετὰ δημοφιλῆ, ἐπειδὴ φημίζονται γιὰ τὴν γενικότερη ποιότητα στὰ μαθήματα ποὺ προσφέρουν. Σὲ γενικὲς γραμμές, ὅμως, ὁ ἀριθμὸς τῶν σπουδαστῶν εἶναι περιορισμένος.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 – Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
Στὴν παροῦσα ἀνακοίνωση βεβαίως μᾶς ἐνδιαφέρει κυρίως ἡ διδασκαλία τῶν Νέων Ἑλληνικῶν. Ὅπως θὰ διαπιστώσουμε παρακάτω, ὑπάρχει ἤδη ἕνα δίκτυο σχολείων καὶ κέντρων ἐκμάθησης τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας σὲ ὅλο τὸν κόσμο, ἀλλὰ αὐτὸ μπορεῖ ἀσφαλῶς νὰ ἀναπτυχθεῖ περαιτέρω. Τὸ ζητούμενο εἶναι νὰ ἐπικεντρωθοῦμε στὴν ὁμάδα τῶν ἀτόμων ποὺ γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα καὶ μαθαίνουν, στὰ παρακάτω ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα, Νέα Ἑλληνικά. Δυστυχῶς, στατιστικὰ εἶναι δύσκολο νὰ ὑπολογιστεῖ τὸ ποσοστὸ αὐτό, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχουν ἐπακριβῆ στοιχεῖα καὶ ἡ ὁμάδα αὐτὴ δὲν ἔχει μελετηθεῖ ἰδιαίτερα στὸ παρελθόν.
Τὸ παράδειγμα τῆς Ἱσπανίας
Οἱ σπουδὲς τῶν Νέων Ἑλληνικῶν ἦταν σχεδὸν ἕνα ἄγνωστο ἀντικείμενο στὴν Ἱσπανία μέχρι τὸ 1960. Δὲν διδάσκονταν στὸ Πανεπιστήμιο, οὔτε σὲ κέντρα ξένων γλωσσῶν καὶ φυσικὰ οὔτε στὴν Δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, ὅπου διδάσκονταν Ἀγγλικά, Γαλλικά, Ἰταλικὰ καὶ Γερμανικά.
Τὰ πρῶτα βήματα γιὰ τὴν εἰσαγωγὴ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν στὸ πρόγραμμα Κλασικῆς Φιλολογίας ἔγιναν ταυτόχρονα ἀλλὰ ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὰ κεντρικὰ Πανεπιστήμια Μαδρίτης καὶ Βαρκελώνης. Μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, μερικοὶ Ἕλληνες μεταπτυχιακοὶ καὶ καθηγητὲς πῆγαν στὴν Ἱσπανία καὶ διορίστηκαν καθηγητὲς Νέων Ἑλληνικῶν στὸ ἐπίσημο κέντρο ξένων γλωσσῶν ἀπὸ τὸ 1970 καὶ μετά. Ἀπὸ τότε ἀρκετὰ Πανεπιστήμια ἔχουν δημιουργήσει τὰ δικά τους Ἰνστιτοῦτα Ξένων Γλωσσῶν, περιλαμβάνοντας τὰ Νέα Ἑλληνικὰ στὸ πρόγραμμά τους καὶ σταδιακὰ ὁ ἀριθμὸς ὡρῶν διδασκαλίας αὐξάνεται μὲ παράλληλη αὔξηση τῶν κέντρων διδασκαλίας τῆς γλώσσας. Ὅσον ἀφορᾶ στὴν δευτεροβάθμια Ἐκπαίδευση, τὰ Νέα Ἑλληνικὰ δὲν ἔχουν περιληφθεῖ στὸ ἡμερήσιο διδακτικὸ πρόγραμμα, ἂν καὶ τὸ Ὑπουργεῖο Ἐκπαίδευσης τὸ εἶχε προαναγγείλει. Ἑπομένως, σὲ μία συνοπτικὴ θεώρηση, ὑπάρχουν 20 Πανεπιστήμια ποὺ προσφέρουν Νέα Ἑλληνικὰ (φοίτηση ἐπὶ 1 ἔτος) καὶ περίπου 10 σχολεῖα ξένων γλωσσῶν (3 – 5 ἔτη), ποὺ προσφέρουν ἐπίσης τὴν δυνατότητα ἐκμάθησης τῆς νέας ἑλληνικῆς.
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν γλῶσσα, καὶ ἡ νεοελληνικὴ λογοτεχνία καὶ ποίηση εἶναι γνωστὲς στὴν Ἱσπανία. Τὰ περισσότερα ἔργα τοῦ Καβάφη, Ρίτσου, Σεφέρη, Ἐλύτη, Γκάτσου, Ἀναγνωστάκη, Παλαμᾶ, Σικελιανοῦ, Κάλβου ἔχουν μεταφραστεῖ στὰ Ἱσπανικὰ κατὰ τὰ τελευταῖα 20 – 25 χρόνια. Διοργανώνονται ἀκόμη σεμινάρια καὶ ἐκδίδονται περιοδικὰ γιὰ τὴν Νεοελληνικὴ Γλῶσσα καὶ τὸν Πολιτισμό, ὅπως τὸ περιοδικὸ «Ἐρυθεία» ποὺ ἀσχολεῖται μὲ τὶς Βυζαντινὲς καὶ Νεοελληνικὲς σπουδὲς καὶ ἐκδίδεται ἀπὸ τὰ τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ 1980.
Αὐτὸ ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει ἐπὶ τοῦ παρόντος εἶναι τὸ πόσοι ἀπὸ τοὺς σπουδαστὲς τῶν Νέων Ἑλληνικῶν γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα Ἑλληνικά. Ὁρισμένα ἐνδεικτικὰ ποσοτικὰ στοιχεῖα ποὺ ἔχουμε δείχνουν ὅτι περίπου τὸ 30 τοῖς ἑκατὸ ἀπὸ τοὺς σπουδαστὲς τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν διαλέγουν τὰ Νέα Ἑλληνικὰ ὡς μάθημα ἐπιλογῆς καὶ ἕνα πολὺ μικρὸ (ἀλλὰ σταθερὸ) ποσοστὸ θὰ συνεχίσει νὰ σπουδάζει Νέα Ἑλληνικά. Ὑπάρχουν, ἄλλωστε, στὴν Ἱσπανία 10 Πανεπιστημιακὰ Ἰνστιτοῦτα ξένων γλωσσῶν (διάρκειας 2 – 3 ἐτῶν) γιὰ μία ὁμάδα σπουδαστῶν ποὺ εἶναι ὅλοι φοιτητὲς Κλασικῆς Φιλολογίας καὶ καθηγητὲς Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν στὴν Μέση Ἐκπαίδευση.
Ἡ ὑπόλοιπη Εὐρώπη
Σὲ ὁλόκληρη τὴν Εὐρώπη, ἡ χώρα μὲ τὰ περισσότερα Πανεπιστήμια ὅπου διδάσκονται τὰ Νέα Ἑλληνικὰ εἶναι ἡ Ἰταλία. Ὑπάρχουν τουλάχιστον 10 Πανεπιστήμια σὲ ὅλα τὰ μέρη τῆς Ἰταλίας (Calabria, Bari, Padova, Palermo, Roma, Trieste, Venezia, Milano, Verona, Catania, Lecce) καὶ ἕνα ἰνστιτοῦτο ἐκμάθησης, μεταξὺ ἄλλων γλωσσῶν, καὶ τῶν ἑλληνικῶν (Instituto Orientale). Γίνονται, λοιπόν, συστηματικὰ μαθήματα Νέων Ἑλληνικῶν καὶ μελετᾶται ὄχι μόνο ἡ γλῶσσα ἀλλὰ καὶ ἡ λογοτεχνία τῆς σύγχρονης Ἑλλάδας. Ἀξίζει νὰ σημειωθεῖ ὅτι σὲ ὅλα τὰ παραπάνω Πανεπιστήμια προσφέρονται καὶ μαθήματα Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν – οἱ μαθητές τους, λοιπόν, ἀνήκουν στὴν ὁμάδα – στόχο τῆς ἀνακοίνωσης αὐτῆς.
Ἡ Γαλλία, ἐπίσης, φιλοξενεῖ Πανεπιστήμια ὅπου διδάσκεται ἡ Νεοελληνικὴ Γλῶσσα. Συγκεκριμένα, τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Νίκαιας καὶ τὸ Πανεπιστήμιο Marc Bloch (στὸ Στρασβοῦργο) ἔχουν τμήματα Νεοελληνικῶν Σπουδῶν, καὶ ὑπάρχει, ἐπίσης, ἕνα Ἰνστιτοῦτο Ἀνατολικῶν Γλωσσῶν καὶ Πολιτισμῶν (INALCO) ὅπου παραδίδονται ἀντίστοιχα μαθήματα Νεοελληνικῆς Γλώσσας καὶ πολιτισμοῦ.
Τὸ ἐκπαιδευτικὸ σύστημα τοῦ Βελγίου, ἐκτὸς ἀπὸ τὶς Κλασικὲς Σπουδὲς ποὺ ἀναφέρθηκαν λίγο πρωτύτερα, προσφέρει καὶ μαθήματα Νεοελληνικῆς Γλώσσας. Αὐτὰ λαμβάνουν χώρα στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Ghent ἀλλὰ καὶ στὸ Hellenic Culture Centre ποὺ βρίσκεται στὶς Βρυξέλλες. Ἀκόμη, ὑπάρχει καὶ τὸ Πανεπιστήμιο τῆς Antwerpen, τὸ ὁποῖο ὀργανώνει μαθήματα ἐκμάθησης τῆς Νεοελληνικῆς Γλώσσας κάθε ἑξάμηνο.
Ἰδιαίτερο ἐνδιαφέρον παρατηρεῖται στὴν Ἀγγλία καὶ εἰδικότερα στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Ὀξφόρδης. Τὸ Πανεπιστήμιο αὐτὸ περιλαμβάνει στὸν ὁδηγὸ σπουδῶν ἕνα μάθημα τὸ ὁποῖο συνδυάζει τὴν διδασκαλία τῶν Ἀρχαίων μὲ τὰ Νέα Ἑλληνικὰ (Classics and Modern Languages) - ἀλλὰ προϋποθέτει βασικὴ γνώση καὶ τῶν δύο γλωσσῶν. Στὰ Πανεπιστήμια τοῦ Cambridge, Edinburgh καὶ Dublin ὑπάρχουν, ἐπίσης, μαθήματα Νέων Ἑλληνικῶν γιὰ ὅσους φοιτητὲς ἐνδιαφέρονται. Τέλος, τὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Birmingham προσφέρει μαθήματα Νεοελληνικῆς Γλώσσας καὶ λογοτεχνίας τόσο σὲ προπτυχιακό, ὅσο καὶ σὲ μεταπτυχιακὸ ἐπίπεδο. Τὰ Νέα Ἑλληνικὰ διδάσκονται, ἐπίσης, σὲ διάφορα Κολλέγια Τουριστικῶν Ἐπαγγελμάτων, ὥστε νὰ μπορέσουν οἱ φοιτητὲς νὰ περάσουν κάποιους μῆνες στὴν Ἑλλάδα ἢ τὴν Κύπρο κάνοντας τὴν πρακτική τους σὲ ξενοδοχειακὲς μονάδες (γιὰ παράδειγμα, τὸ College of Food, Tourism and Creative Studies στὸ Birmingham).
Στὴν Γερμανία ὑπάρχουν δύο Πανεπιστήμια ὅπου διδάσκεται ἡ Νεοελληνικὰ Γλῶσσα. Αὐτὰ βρίσκονται στὸ Βερολίνο (Freie Univeristat) καὶ στὸ Μόναχο (Ludwig – Maximilians Univeristat). Στὰ δύο αὐτὰ ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα παραδίδονται σεμινάρια Νεοελληνικῆς Φιλολογίας.
Ὑπάρχουν, ἐπίσης, καὶ ἀρκετὲς ἄλλες χῶρες ὅπου προσφέρονται μαθήματα νεοελληνικῶν σὲ Πανεπιστημιακὲς Σχολές. Ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ἡ Αὐστρία (Univeristat Wien), ἡ Ὀλλανδία (Universiteit van Amsterdam), ἡ Πορτογαλία (Universidade nova de Lisboa), ἡ Γεωργία (Πανεπιστήμιο τοῦ Tbilisi), ἡ Τουρκία (Πανεπιστήμιο Bogazici) ἀλλὰ καὶ ἡ μακρινὴ Χιλή, ὅπου ὑπάρχει ἕνα Κέντρο Βυζαντινῶν καὶ Νεοελληνικῶν Σπουδῶν, τὸ ὁποῖο στεγάζεται στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Χιλῆς.
Συμπεράσματα
Εἶναι φανερό, ἀπὸ τὰ ὅσα ἤδη ἀναφέρθηκαν, ὅτι παρ’ ὅλο ποὺ εἶναι μικρὸς ὁ ἀριθμὸς τῶν ἀτόμων ποὺ μαθαίνουν Νέα Ἑλληνικά, ὑπάρχει πληθώρα Ἱδρυμάτων ποὺ προσφέρουν μαθήματα – δυστυχῶς, ὅμως, οἱ τάξεις εἶναι ὀλιγομελεῖς. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ Πανεπιστήμια, ἀξίζει νὰ ἀναφερθεῖ ὅτι τὰ Νέα Ἑλληνικὰ διδάσκονται ἐπίσης καὶ στὰ πολυάριθμα σχολεῖα τῆς Ἑλληνικῆς καὶ Κυπριακῆς ὁμογένειας ποὺ βρίσκονται σχεδὸν σὲ κάθε χώρα τοῦ κόσμου. Τὰ σχολεῖα αὐτά, ποὺ συχνὰ λειτουργοῦν σὲ ἄμεση ἐξάρτηση μὲ τὴν Ἐκκλησία, παραδίδουν μαθήματα νεοελληνικῶν σὲ παιδιὰ Ἑλλήνων μεταναστῶν μία ἢ δύο φορὲς τὴν ἑβδομάδα.
Σὲ σχέση μὲ τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, ὁ ἀριθμὸς τῶν σχολείων ὅπου διδάσκονται τὰ Νέα εἶναι σαφῶς πιὸ περιορισμένος. Δὲν παρατηρεῖται, ὅμως, πτώση στὸν ἀριθμὸ τῶν σπουδαστῶν – μποροῦμε μάλιστα νὰ ποῦμε ὅτι ἐφ’ ὅσον τώρα ἀρχίζει οὐσιαστικὰ νὰ ἀναπτύσσεται ἡ διδασκαλία τῆς Νεοελληνικῆς σὲ ξένους, ἡ ὑπάρχουσα κατάσταση εἶναι ἱκανοποιητική. Θὰ ἦταν βεβαίως καλὴ ἰδέα νὰ προσθέσουμε σὲ αὐτὸ τὸν ἀριθμὸ σπουδαστῶν καὶ τοὺς γνῶστες Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν – τόσο γιὰ νὰ αὐξηθεῖ τὸ ποσοστὸ τῶν ἀνθρώπων ποὺ μαθαίνουν τὴν Ἑλληνικὴ Γλῶσσα, ὅσο καὶ γιὰ νὰ δώσουμε μία νέα διάσταση στὴν διδασκαλία τῶν νέων διαμέσου τῶν ἀρχαίων.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 – ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ
Τὸ θέμα τῆς μεθοδολογίας ποὺ πρέπει νὰ χρησιμοποιηθεῖ εἶναι ἀρκετὰ ἐνδιαφέρον, γιατὶ ἡ ὁμάδα – στόχος εἶναι ἰδιάζουσα. Πρέπει νὰ ἔχουμε ὑπόψη ὅτι οἱ μαθητὲς τῆς ὁμάδας – στόχου γνωρίζουν ἤδη τὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, ὁπότε εἶναι ἐξοικειωμένοι μὲ τὸ ἀλφάβητο, τὶς βασικὲς γραμματικὲς καὶ συντακτικὲς δομὲς ἀλλὰ καὶ ἕνα κομμάτι τοῦ λεξιλογίου τῆς Νέας Ἑλληνικῆς. Ταυτόχρονα, οἱ σπουδαστὲς αὐτοὶ δὲν εἶναι καθόλου ἐξοικειωμένοι μὲ τὴν προφορικὴ παραγωγὴ λόγου καὶ ἔχουν διδαχθεῖ τὴν Ἐρασμιακὴ προφορά.
Ἀρχικά, λοιπόν, εἶναι σημαντικὸ νὰ λυθεῖ τὸ θέμα τῆς προφορᾶς (μετάβαση ἀπὸ Ἐρασμιακὴ σὲ Νεοελληνική). – Γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ οἱ καθηγητὲς θὰ πρέπει νὰ εἶναι φυσικοὶ ὁμιλητές των Ἑλληνικῶν, ἐὰν εἶναι αὐτὸ δυνατόν. Εἶναι ἀναγκαῖο τα πρῶτα τουλάχιστον μαθήματα νὰ ἀφιερωθοῦν στὸ θέμα τῆς ἀνάγνωσης καὶ προφορᾶς τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, καθὼς εἶναι ἀναμενόμενο νὰ ὑπάρξουν δυσκολίες γιὰ τοὺς σπουδαστὲς ποὺ εἶχαν διδαχθεῖ μόνο τὴν Ἐρασμιακὴ προφορά.
Ἀπὸ ὅτι ἔχει δείξει ἡ διδασκαλία στὴν Ἱσπανία, οἱ σπουδαστὲς ποὺ γνωρίζουν ἤδη Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ προχωροῦν ταχύτερα καὶ ἀποκτοῦν περισσότερες γνώσεις καὶ γλωσσικὲς δεξιότητες ἂν ὁ καθηγητὴς δίνει ἔμφαση στὴν σύνδεση ἀνάμεσα στὴν ἀρχαία καὶ τὴν νέα γλῶσσα στὸν τομέα τῆς γραμματικῆς καὶ τοῦ λεξιλογίου. Οἱ σπουδαστές, ἔτσι, μποροῦν νὰ προχωρήσουν ταχύτερα ἀπὸ τοὺς ἄλλους (ποὺ δὲν γνωρίζουν Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ) καὶ εἶναι βέβαιο, ὅτι ἡ νεοελληνικὴ γραμματικὴ καὶ σύνταξη θὰ τοὺς φανεῖ σαφῶς εὐκολότερη σὲ σχέση μὲ τὴν ἀρχαία μορφή της καὶ θὰ τὴν μάθουν πολὺ γρήγορα – ἀφοῦ εἶναι οὐσιαστικὰ μία ἁπλουστευμένη μορφὴ τῶν ὅσων γνωρίζουν. Στὸ θέμα τοῦ λεξιλογίου, μᾶς ἐνδιαφέρει νὰ δείξουμε καὶ πάλι τὴν μετάβαση ἀπὸ τὴν ἀρχαία στὴν νέα γλῶσσα, ὥστε ὁ σπουδαστὴς νὰ μπορεῖ καὶ μόνος του νὰ παράγει λέξεις. Πρέπει νὰ δοθεῖ ἔμφαση στὰ κοινὰ σημεῖα (ἀλλὰ καὶ νὰ γίνει ἐπεξήγηση τῶν λεξικολογικῶν καὶ μὴ διαφορῶν) καὶ στὶς παραγωγικὲς καταλήξεις, ὥστε ὁ σπουδαστὴς νὰ δημιουργεῖ καὶ νὰ κατανοεῖ τὶς λέξεις.
Ὁ βασικός, ὅμως, στόχος εἶναι ἡ προφορικὴ ἐπικοινωνία – καὶ εἶναι ἴσως καὶ τὸ δυσκολοτερο γιὰ τοὺς γνῶστες τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν, ποὺ ἔχουν μάθει νὰ δουλεύουν μόνο μὲ γραπτὸ κείμενο. Τὰ Νέα Ἑλληνικὰ εἶναι μία ζωντανὴ γλῶσσα ποὺ χρησιμοποιεῖται γιὰ καθημερινὴ ἐπικοινωνία. Εἶναι ἀπαραίτητο νὰ καλλιεργηθεῖ ἡ προφορικὴ ἐπικοινωνία, ἀλλιῶς ὁ σπουδαστὴς θὰ γνωρίζει γραμματικὴ ἀλλὰ θὰ ἀδυνατεῖ νὰ ἀρχίσει ἢ νὰ πάρει μέρος σὲ μία συζήτηση. Ἡ ἔμφαση πρέπει νὰ δοθεῖ σὲ βασικὲς ἐπικοινωνιακὲς καταστάσεις καὶ στὸ λεξιλόγιό τους. Μποροῦμε, στὸ πρῶτο στάδιο τῶν μαθημάτων, νὰ δεχόμαστε τὴν χρήση μιᾶς ἀρχαίας λέξης ἀπὸ τὸν σπουδαστή, ἐφ’ ὅσον δὲν θυμᾶται τὴν ἀντίστοιχη νεοελληνικὴ (γιὰ παράδειγμα «ἵππος» ἀντὶ γιὰ «ἄλογο») καὶ νὰ τονίζουμε στὸν σπουδαστὴ ὅτι πιθανότατα ὁ δέκτης στὴν ἐπικοινωνιακὴ κατάσταση θὰ ἀναγνωρίσει ἀκόμα καὶ τὴν ἀρχαία λέξη.
Εἶναι σημαντικό, τέλος, πρὶν τὴν ἔναρξη κάθε κύκλου μαθημάτων νὰ γίνεται μία μικρὴ ἐξέταση στὸν σπουδαστὴ (γραπτὴ καὶ προφορική), ὥστε νὰ διαπιστωθεῖ τὸ ἀκριβὲς ἐπίπεδό του στὰ Ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ ἀλλὰ καὶ νὰ διαπιστωθοῦν ὁποιεσδήποτε γνώσεις Νέων Ἑλληνικῶν τυχαίνει νὰ ἔχει. Ἔτσι, θὰ μπορέσει ὁ καθηγητὴς νὰ ἀξιοποιήσει καλύτερα τὶς γνώσεις τοῦ σπουδαστῆ καὶ νὰ ὀργανώσει καλύτερα τὸ σχέδιο διδασκαλίας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 – Η ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΩΝ
Κρίνεται ἀναγκαῖο, δεδομένου ὅτι προτείνεται μία τόσο ἐξειδικευμένη διδασκαλία, ὅπως αὐτὴ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν σὲ γνῶστες Ἀρχαίων, νὰ ὑπάρξει μία ἐπιμόρφωση τῶν διδασκόντων. Θὰ πρέπει, λοιπόν, οἱ καθηγητὲς νὰ μετέχουν σὲ μία σειρὰ σεμιναρίων κατὰ τὰ ὁποῖα οἱ διδάσκοντες θὰ δώσουν ὁδηγίες γιὰ τὴν διδασκαλία καὶ τὴν μεθοδολογία, θὰ ἐντοπίσουν τὶς ἀνάγκες τῶν συγκεκριμένων σπουδαστῶν καὶ θὰ προτείνουν σχετικὴ βιβλιογραφία.
Οἱ ἐκπαιδευτικοὶ ποὺ θὰ ἀναλάβουν τὴν διδασκαλία ὀφείλουν νὰ ἔχουν τὰ ἑξῆς προσόντα:
· Ἄριστη γνώση τόσο τῶν Ἀρχαίων ὅσο καὶ τῶν Νέων Ἑλληνικῶν. Θὰ πρέπει, ἐπίσης, νὰ γνωρίζουν καὶ τὴν Ἐράσμια καὶ τὴν Νεοελληνικὴ προφορά, ἰδιαίτερα γιὰ τὰ εἰσαγωγικὰ μαθήματα.
· Γνώση τῆς ἱστορίας τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσας – πῶς ἀπὸ τὴν ἀρχαία γλῶσσα, μέσω τῆς βυζαντινῆς καὶ τῆς καθαρεύουσας ἔγινε ἡ μετάβαση στὴν νέα ἑλληνική.
· Μέσω τῶν προτεινόμενων σεμιναρίων πρέπει νὰ δοθεῖ ἔμφαση τόσο σὲ αὐτὰ τὰ ἀπαραίτητα προσόντα – οὕτως ὥστε νὰ ἀξιοποιηθοῦν μὲ τὸν καλύτερο δυνατὸ τρόπο – ὅσο καὶ σὲ πρακτικὲς ποὺ μποροῦν νὰ διευκολύνουν τὴν διδασκαλία. Γιὰ παράδειγμα:
· Γνώση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ ποὺ εἶναι διαθέσιμο (θὰ παρουσιαστεῖ ἀναλυτικότερα στὸ ἑπόμενο κεφάλαιο) καὶ τῶν πηγῶν στὸ διαδίκτυο (γιὰ παράδειγμα, ἡ ἱστοσελίδα τῆς Euroclassica http: //www.euroclassica.org/).
· Ἱκανότητα τοῦ νὰ ἐξηγήσει καὶ νὰ αἰτιολογήσει ὄχι μόνο τὶς ὁμοιότητες ἀλλὰ καὶ τὶς διαφορὲς – ἀποκλίσεις μεταξὺ τῆς ἀρχαίας καὶ τῆς νέας γλώσσας. Κατὰ τὴν διάρκεια τῶν σεμιναρίων πρέπει νὰ δίνονται συγκεκριμένα παραδείγματα ἀπὸ λέξεις ποὺ ἐξακολουθοῦν νὰ ὑπάρχουν ἀκόμη καὶ σήμερα ἢ σημαντικὲς διαφορὲς ἀνάμεσα στὶς δύο μορφὲς τῆς γλώσσας.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 – ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ
Στὸ παρελθόν, ὅταν γνῶστες τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν μάθαιναν Νέα Ἑλληνικά, χρησιμοποιοῦσαν τὰ ἴδια ἐγχειρίδια μὲ ὅλους τοὺς ὑπόλοιπους σπουδαστὲς – δὲν μποροῦσαν, ἑπομένως, νὰ ἐκμεταλλευτοῦν τὴν γνώση τους, ἀφοῦ τὰ βιβλία ποὺ χρησιμοποιοῦσαν στὴν τάξη δὲν ἔκαναν καμία ἀναφορὰ στὴν συγκεκριμένη σχέση. Ἀρκετὰ συχνὰ οἱ σπουδαστὲς παραπονιοῦνταν γιὰ τὴν ἔλλειψη ἑνὸς τέτοιου συσχετισμοῦ γιὰ τὶς κοινὲς δομὲς τῶν δύο γλωσσῶν, τόσο σὲ λεξιλογικὸ ὅσο καὶ σὲ γραμματικὸ ἐπίπεδο.
Πρόσφατα ὁ Καθηγητὴς Alfonso Martinez, ποὺ διδάσκει Νέα Ἑλληνικὰ στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Μαδρίτης ἐπὶ 20 χρόνια, δημοσίευσε ἕνα σύντομο ἀλλὰ χρήσιμο ἐγχειρίδιο μὲ τὸν τίτλο «Griego Actual», προσπαθώντας νὰ συνδέσει τὴν ἀρχαία μὲ τὴν νέα γλῶσσα.
Ὑπῆρξε ἐπίσης μία σημαντικὴ καὶ ὀργανωμένη προσπάθεια ἀπὸ τὴν Ὄλγα Ὀμάτος καὶ μερικοὺς ἄλλους Ἕλληνες καθηγητὲς (συνεργασία Πανεπιστημίου Κρήτης καὶ Πανεπιστημίου τῆς Χώρας τῶν Βάσκων) νὰ δημιουργήσουν ἕνα συγκεκριμένο βιβλίο γιὰ νὰ τὸ χρησιμοποιοῦν οἱ καθηγητὲς Κλασικῆς Φιλολογίας, ὥστε νὰ μάθουν Νέα Ἑλληνικά. Παρ’ ὅτι ἐκεῖ παρουσιάζονται λίγες ὁμοιότητες ἀνάμεσα στὶς δύο γλῶσσες, εἶναι τὸ μόνο ἐγχειρίδιο ποὺ μπορεῖ νὰ βοηθήσει τοὺς μαθητὲς νὰ βελτιώσουν τὴν προφορική τους ἱκανότητα καὶ ταυτόχρονα νὰ δείξει ὅτι τὰ Νέα Ἑλληνικὰ δὲν εἶναι μία νέα γλῶσσα, ἀλλὰ μία καινούρια, ἐξελιγμένη μορφὴ τῶν Ἀρχαίων Ἑλληνικῶν ποὺ ἤδη γνωρίζουν.
Γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο, σὲ μερικὲς χῶρες τῆς Εὐρώπης ὅπου ὑπάρχει μεγάλη παράδοση Κλασικῶν Σπουδῶν, θὰ ἦταν πολὺ χρήσιμο νὰ ἐξελιχθοῦν μέθοδοι σύνδεσης τῆς Ἀρχαίας μὲ τὴν Νέα Ἑλληνικὴ Γλῶσσα.
Τὸ Εὐρωπαϊκὸ πρόγραμμα «Διαδρομὲς ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικὰ» εἶναι μία ἀπόπειρα τοῦ νὰ διδαχτοῦν τὰ Νέα Ἑλληνικὰ μὲ διαρκεῖς ἀναφορὲς καὶ συσχετίσεις μὲ τὰ Ἀρχαῖα καὶ νὰ δημιουργηθεῖ ἔτσι ἐκπαιδευτικὸ ὑλικὸ ποὺ νὰ παρουσιάζει καθαρὰ αὐτὴ τὴν μετάβαση καὶ νὰ μπορεῖ νὰ χρησιμοποιηθεῖ εἰδικὰ σὲ χῶρες ὅπως ἡ Ἱσπανία καὶ ἡ Ἰταλία. Οἱ ὁμοιότητες τὶς ὁποῖες παρουσιάζει καὶ στὶς ὁποῖες βασίζονται οἱ «Διαδρομὲς» βρίσκονται στὸ λεξιλόγιο, τὴν γραμματικὴ ἀλλὰ καὶ τὸν πολιτισμὸ τῆς ἀρχαίας καὶ νέας Ἑλλάδας. Οἱ πιλοτικὲς δοκιμὲς ποὺ ἔγιναν ἔδειξαν θετικότατα ἀποτελέσματα: ἡ ἐκμάθηση τοῦ λεξιλογίου εἶναι πιὸ εὔκολη γιὰ τοὺς μαθητές, ὅπως καὶ ἡ κατανόηση τῶν περισσότερων γραμματικῶν φαινομένων. Ἀκόμη καὶ σὲ θέματα συντακτικοῦ, ἡ μαθησιακὴ διαδικασία εἶναι πιὸ εὔκολη καὶ ἰδιαίτερα γιὰ τοὺς Ἱσπανοὺς καὶ Ἰταλοὺς σπουδαστές, ἀφοῦ ἡ ἐξέλιξη τοῦ συντακτικοῦ τῶν Ἑλληνικῶν εἶναι παρόμοια μὲ τὴν ἐξέλιξη τοῦ συντακτικοῦ τῶν Λατινικῶν.
Οἱ «Διαδρομὲς» εἶναι, φυσικά, ἕνα πρῶτο βῆμα καὶ τὸ ὑλικὸ ποὺ ἔχει παραχθεῖ θὰ πρέπει νὰ ἀποτελέσει σημεῖο ἐκκίνησης καὶ ὄχι τελικὸ στόχο – παρ΄ ὅλα αὐτὰ ἡ διαδικασία παραγωγῆς του ἦταν πολὺ ἐποικοδομητικὴ γιὰ ὅλους τοὺς συμμετέχοντες.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ὅπως παρουσιάστηκε στὴν παραπάνω ἀνακοίνωση, εἶναι σημαντικὸ γιὰ τὴν διάδοση τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας νὰ ἐπεκταθεῖ καὶ νὰ διευκολυνθεῖ ἡ διδασκαλία της στὴν ὁμάδα τῶν ἀνθρώπων ποὺ γνωρίζουν Ἀρχαῖα Ἑλληνικά. Εἶναι φανερὸ ὅτι ἀπαιτεῖται περαιτέρω ἔρευνα, τόσο γιὰ τὴν μεθοδολογία ποὺ πρέπει νὰ ἐφαρμοστεῖ, ὅσο καὶ γιὰ τὰ ἐκπαιδευτικὰ ὑλικὰ ποὺ θὰ χρησιμοποιοῦνται. Λίγες μεθοδικὲς προσπάθειες ἔχουν γίνει ἀλλά, τουλάχιστον ἀπὸ τὴν πλευρά μας, τὸ Εὐρωπαϊκὸ πρόγραμμα «Διαδρομὲς ἀπὸ τὰ Ἀρχαῖα στὰ Νέα Ἑλληνικὰ» στοχεύει σὲ μία πιὸ μεθοδευμένη καὶ συστηματικὴ παρουσίαση τῶν δύο μορφῶν τῆς γλώσσας. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ἔπειτα, πολλὰ ἀκόμη ὀφείλουμε νὰ μελετήσουμε καὶ νὰ πραγματοποιήσουμε.
Πηγές
· «Νέα ἑλληνικὰ γιὰ κλασικοὺς φιλολόγους», Πανεπιστήμιο Κρήτης Πανεπιστήμιο Χώρας τῶν Βάσκων, ἐκδόσεις Κρήτης
· www.eens.org Εὐρωπαϊκὴ Ἑταιρεία Νεοελληνικῶν Σπουδῶν
· www.circe.be Ἐπιμορφωτικὸ Πρόγραμμα Κλασικῶν Σπουδῶν μὲ Νέες Τεχνολογίες γιὰ τὴν Εὐρώπη
· diadromes.elea.gr Εὐρωπαϊκὸ Πρόγραμμα «Διαδρομὲς ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα στὰ νέα ἑλληνικὰ»
* Ὁ Δρ G.J.L. Navarro εἶναι Kαθηγητὴς στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Καταλονίας, Συγγραφέας, Καθηγητὴς στὸ Ἑλληνικὸ Ἀνοιχτὸ Πανεπιστήμιο. Ἡ ὁμιλία του στὸ Χίλτον βασίζεται στὴν ἀνακοίνωση τὴν ὁποία εἶχαν κάνει ὁ ἴδιος μαζὶ μὲ τοὺς Κοτσώνη Παρασκευὴ Mphil, Dr. Martinez Diez Alfonso, στὸ 7ο Διεθνὲς Συνέδριο τοῦ ΟΔΕΓ μὲ θέμα «Ἡ διδασκαλία τῶν Νέων Ἑλληνικῶν στὸν Κόσμο. Σχολεῖα, μέθοδοι, βιβλία ἐξετάσεις», ποὺ ἔγινε στὸ Μεσολόγγι τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 2008.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου