Μέλι Μαινόμενον

Ήταν το 401 π.χ. όταν ο Ξενοφώντας και οι δέκα χιλιάδες Έλληνες μισθοφόροι, ύστερα από την ήττα του Κύρου του Νεώτερου από τον αδελφό του Αρταξέρξη ΙΙ στα Κούναξα (κοντά στη σημερινή Βαγδάτη) και μετά από μακρά πεζοπορία προς την Ελλάδα μέσω της Μεσοποταμίας, της Αρμενίας και της Μικράς Ασίας, έφτασαν επιτέλους στα παράλια του Εύξεινου Πόντου.

Στρατοπέδευσαν στην περιοχή της Κολχίδας και κατά μήκος της ακτής. Η γη ήταν ασφαλής, εύφορη και καλά αρδεύσιμη. Έμοιαζε ιδανική για την ξεκούραση των πολεμιστών μετά από τις κακουχίες μιας πολύμηνης πορείας σε εχθρικά εδάφη.

“Δεν υπήρχε τίποτα το εξαιρετικό σε αυτό το μέρος, εκτός από έναν απίθανο αριθμό από σμήνη μελισσών” έγραψε ο Ξενοφώντας στα απομνημονεύματα του. Σύντομα ανακάλυψαν τις κυψέλες και, βέβαια, το μέλι.

Rhododendron Ponticum από την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Οι τοπικοί πληθυσμοί των μελισσών έχουν προσαρμοστεί στην τοξίνη του. Είναι το είδος του ροδόδεντρου που σχετίζεται με τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρει ο Ξενοφώντας.

Ωστόσο, αφού απόλαυσαν το μέλι, “υπέκυψαν σε μια παράξενη ασθένεια”: Άρχισαν να φέρονται σαν τρελοί και σύντομα άρχισαν να παραπαίουν και να καταρρέουν κατά χιλιάδες. Την επόμενη μέρα άρχισαν να ανακτούν τις αισθήσεις τους, αλλά ήταν ανήμποροι να σταθούν όρθιοι για τρεις η τέσσερις μέρες ακόμη.

Ο Ξενοφώντας ανέφερε ότι οι στρατιώτες είχαν σωριαστεί στο έδαφος σαν θύματα εξευτελιστικής ήττας και η περίπτωση ενέδρας, όσο ήταν αναίσθητοι, τον ανησυχούσε πολύ. Έτσι πριν ακόμα συνέλθουν εντελώς, έφυγαν από την περιοχή και συνέχισαν την πορεία τους δυτικά.

Χωρίς να το ξέρουν, έπεσαν θύματα του μελιού. 

Το μέλι αυτό είναι φυσικά τοξικό γιατί παράγεται από μέλισσες οι οποίες συλλέγουν νέκταρ από τα άνθη ενός συγκεκριμένου είδους ροδόδεντρου (Rhododendron Ponticum) που φυτρώνει στην περιοχή. 

Οι τοξίνες του φυτού, που ονομάζονται γκρεϊγιανοτοξίνες (grayanotoxins), δεν έχουν επιπτώσεις στις μέλισσες που έχουν προσαρμοστεί σε αυτές.

Το μέλι που παράγεται, σε μικρές δόσεις, δρα σαν τονωτικό ή ελαφρύ ναρκωτικό. 

Σε μεγαλύτερες ποσότητες προκαλεί χαμηλή αρτηριακή πίεση, βραδεία καρδιακή συχνότητα, εμετό, ζάλη και λιποθυμία.

Στα αρχαία κείμενα αναφέρεται ως “μέλι μαινόμενον”. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος αναρωτιόταν πως η γλυκύτερη, καλύτερη και πιο τονωτική για την υγεία τροφή, μπορούσε να είναι τόσο απρόβλεπτα θανατηφόρα.

Το 946, οι Ρώσοι, εχθροί της Όλγας του Κιέβου, δέχτηκαν από τους συμμάχους της, τόνους υδρόμελι. Πέντε χιλιάδες Ρώσοι σφαγιάστηκαν καθώς ήταν σωριασμένοι σε κατάσταση καταπληξίας.

Το 1489, στην ίδια περιοχή, ο ρωσικός στρατός κατέσφαξε περίπου δέκα χιλιάδες Τατάρους στρατιώτες οι οποίοι είχαν καταναλώσει μεγάλες ποσότητες υδρόμελι που επίτηδες είχαν αφήσει οι Ρώσοι στο δήθεν εγκαταλελειμμένο στρατόπεδο τους.

                
Η μέλισσα "Apis Laboriosa" του Νεπάλ.

Είναι η μεγαλύτερη μέλισσα του κόσμου και ζει στο εξωτικό Νεπάλ. Φτιάχνει τις φωλιές της στους βράχους και δεν έχει κανένα πρόβλημα επιβίωσης στις χαμηλές θερμοκρασίες της περιοχής παρόλο που η φωλιές τους είναι ανοικτές.

Το 1970 ένας φοιτητής της ανθρωπολογίας, παραλίγο να πεθάνει από κατανάλωση μικρής ποσότητας τέτοιου μελιού στο Νεπάλ, όπου φύονται μεγάλα δάση από ροδόδεντρα. 

Οι ντόπιοι εξήγησαν στον φοιτητή πως να ξεχωρίζει το τοξικό από το καθαρό μέλι: Ρίχνοντας λίγο μέλι στην παλάμη, μια αίσθηση τσιμπήματος υποδηλώνει την τοξικότητα.

 Επειδή όμως ο φοιτητής έβλεπε τους ντόπιους να το μαζεύουν και θεωρώντας ότι είναι παραισθησιογόνο ναρκωτικό, βρήκε μια κυψέλη στο δάσος με τοξικό μέλι και έφαγε περίπου τριάντα γραμμάρια. 

Η “μαστούρα” ξεκίνησε ευχάριστα αλλά σύντομα εξελίχθηκε σε ίλιγγο, σφοδρό εμετό και διάρροια. Σε κατάσταση παραληρήματος κατάφερε να φτάσει στο χωριό, τη στιγμή που η μυϊκή παράλυση προκαλούσε την κατάρρευσή του. 

Οι χωρικοί τον περιποιήθηκαν σώζοντας του τη ζωή. 

Αργότερα έμαθε ότι έδιναν μικρές δόσεις αυτού του μελιού στα ζώα τους σαν ανοιξιάτικο τονωτικό. 

Η δόση που κατανάλωσε, ήταν αρκετή για να σκοτώσει έναν μεγάλο σκύλο!

Σήμερα στην βόρεια Τουρκία και στον Καύκασο το μέλι αυτό ονομάζεται “deli bal”. Μια κουταλιά σε ένα ποτήρι γάλα αποτελεί παραδοσιακό τονωτικό, ενώ μια μικρή δόση σε αλκοολούχα ποτά δίνει περισσότερο νεύρο. Τον δέκατο όγδοο αιώνα, αποτελούσε σημαντικό εξαγωγικό προϊόν της Κριμαίας και τόνοι από αυτό μεταφέρονταν στην Ευρώπη για να προστεθεί σε ποτά που πωλούνταν στις ταβέρνες. Ήταν γνωστό στην Ευρώπη ως “miel fou” (τρελό μέλι).

Περιστατικά δηλητηρίασης από το μέλι αυτό σημειώνονται στην Τουρκία, όπου χρησιμοποιείται και ως διεγερτικό. Λίγα αναφέρονται και στην Ευρώπη, κατά τα οποία άνδρες τουρκικής καταγωγής καταλήγουν στην εντατική με δηλητηρίαση.

ΠΗΓΗ