Ιχθυοκένταυροι

Οι Ιχθυοκένταυροι, δίδυμοι γιοι του Κρόνου και της Φιλύρας, ήταν θαλάσσιοι θεοί, οι οποίοι είχαν στο άνω μέρος τους σώμα ανθρώπου και στο κάτω σώμα αλόγου το οποίο αντί για πίσω πόδια κατέληγε σε μια ελικοειδή ουρά ψαριού. Στεφανώνονταν από κεραίες και δαγκάνες αστακού.

 Οι δύο Ιχθυοκένταυροι ονομάστηκαν Βυθός και Αφρός και ήταν ετεροθαλή αδέλφια του σοφού Κένταυρου Χείρωνα. Πρέπει να θεωρούνταν και οι ίδιοι σοφοί δάσκαλοι.


Ιχθυοκένταυροι στον βωμό της Περγάμου

Οι Ιχθυοκένταυροι μπορούν να χαρακτηριστούν μια ιδιαίτερη μορφή Τριτώνων, με τη διαφορά ότι οι τελευταίοι ήταν απλώς μισοί άνθρωποι και μισοί ψάρια, δεν είχαν δηλαδή πόδια και σώμα αλόγου. 

Το πιο πιθανό είναι ότι οι Ιχθυοκένταυροι προέρχονται από τη Συριακή μυθολογία και τον Θεϊκό Ιχθύ, ο οποίος μετέφερε τη θεά Αστάρτη στην ξηρά μετά από την γέννηση της στο νερό. 

Σύμφωνα με τον Ψέυδο-Υγίνο (Fabulae 197): «Venus [Αστάρτη]. Ένα τεράστιο αβγό έπεσε στον Ευφράτη και τα ψάρια το μετέφεραν στην όχθη. Περιστέρια κάθισαν επάνω του και αφότου εκείνο ζεστάθηκε, βγήκε από μέσα του η Venus [Αφροδίτη], από την οποία αργότερα ονομάστηκε η Σύρια θεά [Αστάρτη]. Δεδομένου ότι η θεά διακρίνονταν από ακεραιότητα και αίσθημα δικαιοσύνης, αγαθά που της έδωσε ο Jove [Δίας], έθεσε τα ψάρια ανάμεσα στα αστέρια [αστερισμός των Ιχθύων]. 

Οι Σύριοι θεωρούν τα ψάρια και τα περιστέρια θεούς και για αυτόν τον λόγο δεν τα τρώνε». 

Τα ψάρια που αναφέρονται στον μύθο φαίνεται ότι εξελίχθηκαν αργότερα στους Ιχθυοκένταυρους.


Ιχθυοκένταυροι και Αφροδίτη, μωσαϊκό από το Ζεύγμα, μουσείο Gaziantep, Gaziantep, Τουρκία

Οι δίδυμοι Ιχθυοκένταυροι εμφανίζονται μαζί σε διάφορα έργα τέχνης, κυρίως της μετακλασσικής περιόδου. Από τις σωζόμενες παραστάσεις τους η αρχαιότερη θεωρείται εκείνη επί του μεγάλου βωμού της Περγάμου.

 Ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά είναι το ψηφιδωτό από το Ζεύγμα που απεικονίζει τη γέννηση της Αφροδίτης. 

Στο ψηφιδωτό αναγράφονται τα ονόματά τους ενώ οι ίδιοι μεταφέρουν τη θεά την ώρα που αναδύεται από τα κύματα πάνω σε ένα κέλυφος. 

Ο Αφρός μάλιστα μπορεί να θεωρούνταν και ο θετός πατέρας της θεάς, δεδομένης της ομοιότητας στα ονόματα. 

Οι δύο θεοί εμφανίζονται επίσης και σε δύο πανομοιότυπα αγάλματα (το ένα ανήκει στο Λούβρο και το άλλο στο Μουσείο του Βατικανού) τα οποία τους απεικονίζουν να μεταφέρουν τον Σειληνό, σύντροφο του θεού Διόνυσου, όταν αυτός εκδιώχθηκε προς την θάλασσα από τον βασιλιά της Θράκης, Λυκούργο. Επίσης, ο Τρίτωνας απεικονίζεται σε αρκετά αρχαία ψηφιδωτά ως Ιχθυοκένταυρος.


Οι Ιχθυοκένταυροι επηρέασαν την τέχνη και στην Αναγέννηση. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία στο Palazzo Vecchio, Φλωρεντία. Έργο του Giorgio Vasari (1511–1574), του 1555-1557.

Λίγα είναι γνωστά για τους δύο θεούς. Τα περισσότερα μπορούν να εξαχθούν από τις απεικονίσεις τους στην τέχνη και από μια σύντομη αναφορά στο βυζαντινό λεξικό του Σουίδα. Στο τελευταίο, ο Αφρός περιγράφεται ως ο πρώτος βασιλιάς των ποντοπόρων Αφρών (των Καρχηδονίων). Ένα ψηφιδωτό που αποκαλύφθηκε στην Τυνησία (στην περιοχή της αρχαίας Καρχηδόνας) επιβεβαιώνει αυτή την πεποίθηση. Απεικονίζει ένα ζευγάρι αφρικανών θαλάσσιων θεών να κολυμπούν μαζί με το άρμα του Ποσειδώνα: ο ένας είναι ο Ιχθυοκένταυρος Αφρός, και ο άλλος ένας Τρίτωνας με διπλή ουρά, ο θεός της Τριτωνίδας λίμνης στη Λιβύη. Ένα άλλο ψηφιδωτό, από την Πάφο της Κύπρου, απεικονίζει μόνο τον Βυθό που φέρει τη Θέτιδα, ακολουθούμενος από δύο άλλες Νηρηίδες, τη Δωτώ και τη Γαλάτεια.

 Γενικότερα, μύθοι ή παραδόσεις σχετικές με τους Ιχθυοκένταυρους δεν υπάρχουν ή δεν έχουν διασωθεί.
ΠΗΓΗ

ΕΒΡΟ...