Στο ευρύτερο χώρο της Αττικής και ειδικότερα του Σαρωνικού Κόλπου εξελίσσεται ένα μεγάλο τμήμα της ιστορίας και της μυθολογίας του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Γι’ αυτό το λόγο μπορεί να θεωρηθεί ότι είναι μια από τις ιερότερες περιοχές του αρχαιοελληνικού χώρου και ίσως να μην υπάρχει άλλη περιοχή σ’ ολόκληρο τον πλανήτη όπου να έχουν δραστηριοποιηθεί τόσοι πολλοί θεοί και θεές, τόσοι πολλοί ήρωες, όπως συμβαίνει με τον Σαρωνικό και τις γύρω περιοχές και ιδιαίτερα με την Αττική.
Το γεγονός αυτό συνδέεται κυρίως με τις γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές που έχουν συμβεί σ’ ολόκληρο τον Αιγαιακό και Περιαιγαιακό χώρο και ιδιαίτερα στον Σαρωνικό.
Οι μεταβολές αυτές είναι συνέπεια των παλαιοκλιματικών μεταβολών και κυρίως της μεταβολής της παγκόσμιας θερμοκρασίας που συνέβη τα τελευταία 100.000 χρόνια.
Το γεγονός αυτό συνδέεται κυρίως με τις γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές που έχουν συμβεί σ’ ολόκληρο τον Αιγαιακό και Περιαιγαιακό χώρο και ιδιαίτερα στον Σαρωνικό.
Το γεγονός αυτό συνδέεται κυρίως με τις γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές που έχουν συμβεί σ’ ολόκληρο τον Αιγαιακό και Περιαιγαιακό χώρο και ιδιαίτερα στον Σαρωνικό.
Οι μεταβολές αυτές είναι συνέπεια των παλαιοκλιματικών μεταβολών και κυρίως της μεταβολής της παγκόσμιας θερμοκρασίας που συνέβη τα τελευταία 100.000 χρόνια.
Όπως είναι γνωστό κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια, ήτοι μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, οι κλιματικές αλλαγές που σημειώθηκαν και που συνδέονται με αύξηση της θερμοκρασίας είχαν ως επακόλουθο την τήξη τεραστίων όγκων παγετώνων που είχαν αποτεθεί στην ξηρά.
Όπως είναι γνωστό κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια, ήτοι μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, οι κλιματικές αλλαγές που σημειώθηκαν και που συνδέονται με αύξηση της θερμοκρασίας είχαν ως επακόλουθο την τήξη τεραστίων όγκων παγετώνων που είχαν αποτεθεί στην ξηρά.
Η τήξη των παγετώνων είχε ως αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας που εκτιμάται ότι πρέπει να ήταν της τάξης των 125 – 150 μέτρων. Μετατοπίσεις της στάθμης της θάλασσας αυτού του είδους, είναι γνωστές ως κλιματοευστατικές κινήσεις.
Ο ποταμός Ασωπός και μια του κόρη,Στάμνος, του ζωγράφου Ερμώνακτα, περίπου 460-450 π.Χ. Ρώμη Musei Vaticani, 16526
Ο Ασωπός ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Πηρώς ή του Δία και της Ευρυνόμης ή όπως όλα τα ποτάμια του Ωκεανού και της Τηθύος.
Έγινε βασιλιάς των Πλαταιών και από αυτό ονομάστηκε μέγας ποταμός της Βοιωτίας.
Οι ποταμοί εν γένει, ως ευεγερτικές δυνάμεις της φύσης, θεωρούντο από τους αρχαίους ως οι αρχικοί βασιλείς των περιοχών τις οποίες διαρρέουν και ακόμα περισσότερο ως οι πατέρες των λαών οι οποίοι ζούσαν στις όχθες τους.
Εικ. 13: Υποθετικός περιγραφικός προσδιορισμός Ράριου Πεδίου.
Το Ράριον πεδίο, αναφέρεται για πρώτη φορά στον Ομηρικό ύμνο και μάλιστα, ως μαστός της γης ζωοδότης.
Οι ποταμοί εν γένει, ως ευεγερτικές δυνάμεις της φύσης, θεωρούντο από τους αρχαίους ως οι αρχικοί βασιλείς των περιοχών τις οποίες διαρρέουν και ακόμα περισσότερο ως οι πατέρες των λαών οι οποίοι ζούσαν στις όχθες τους.
Ο Ασωπός θεοποιήθηκε κυρίως στη Βοιωτία, αναφέρεται όμως και σε μύθους που σχετίζονται με την Αίγινα, τη Σαλαμίνα, την Κέρκυρα, τη Θήβα, τη Σικυώνα, κλπ.
Από αυτό το γεγονός φαίνεται ότι παλαιότερα ο Ασωπός θεωρείτο σπουδαιότατος ποταμός και η σημασία του ήταν γενική, όπως ήταν και του Αχελώου, σήμαινε δηλαδή όλα τα ρέοντα ύδατα.
Ο Ασωπός με την Μετώπη, κόρη του θεού-ποταμού Λάδωνα, γέννησε δύο γιούς, τον Ισμήνο και τον Πελάγοντα, και είκοσι κόρες, που ήταν νύμφες, από τις οποίες αναφέρονται μόνο δεκαοκτώ, οι εξής: Αίγινα, Σαλαμίνα, Κέρκυρα, Πειρήνη, Κλεώνη, Θήβα, Τανάγρα, Θέσπια, Ασωπίδα, Σινώπη, Οίνια, Χαλκίδα, Εύβοια, Αρπίνη, Πλαταιά, Αντιόπη και Νεμέα (Κόμμητα 1827). Πρέπει να σημειωθεί ότι η Μετώπη είναι μια νησίδα μεταξύ Αγκιστρίου και Αίγινας (Εικ. 6).
Εικ. 8: Παλαιογεωγραφική εξέλιξη του λεκανοπεδίου Αθηνών από το άνω μειοκαινό έως σήμερα (Παπανικολάου Δ., Μπάση Ε.Κ., Κράνης Χ. και Δανάμος Γ. – Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας, Τμήμα Γεωλογίας).
Η ΚΥΧΡΕΙΑ ΛΙΜΝΗ:
Όπως αναφέρεται και πιο πάνω, ο ευρύτερος χώρος της Αττικής και του Σαρωνικού Κόλπου συγκεντρώνει ένα μεγάλο τμήμα της ιστορίας και της μυθολογίας του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Ο Ασωπός με την Μετώπη, κόρη του θεού-ποταμού Λάδωνα, γέννησε δύο γιούς, τον Ισμήνο και τον Πελάγοντα, και είκοσι κόρες, που ήταν νύμφες, από τις οποίες αναφέρονται μόνο δεκαοκτώ, οι εξής: Αίγινα, Σαλαμίνα, Κέρκυρα, Πειρήνη, Κλεώνη, Θήβα, Τανάγρα, Θέσπια, Ασωπίδα, Σινώπη, Οίνια, Χαλκίδα, Εύβοια, Αρπίνη, Πλαταιά, Αντιόπη και Νεμέα (Κόμμητα 1827). Πρέπει να σημειωθεί ότι η Μετώπη είναι μια νησίδα μεταξύ Αγκιστρίου και Αίγινας (Εικ. 6).
Εικ. 6: Η σημερινή τοπογραφία.
Η πρώτη κόρη ήταν η Αίγινα και η δεύτερη η Σαλαμίνα. Παρακολουθώντας την φυσικογεωγραφική εξέλιξη του Σαρωνικού κόλπου που περιγράφηκε παραπάνω, είναι σαφές ότι πρώτα δημιουργήθηκε η Αίγινα, περίπου το 12.000 π.α.σ., και μετά η Σαλαμίνα, περίπου το 4.000 π.α.σ.
Γιατί όμως ο Ασωπός είναι ο πατέρας της Αίγινας και της Σαλαμίνας.
Η πρώτη κόρη ήταν η Αίγινα και η δεύτερη η Σαλαμίνα. Παρακολουθώντας την φυσικογεωγραφική εξέλιξη του Σαρωνικού κόλπου που περιγράφηκε παραπάνω, είναι σαφές ότι πρώτα δημιουργήθηκε η Αίγινα, περίπου το 12.000 π.α.σ., και μετά η Σαλαμίνα, περίπου το 4.000 π.α.σ.
Γιατί όμως ο Ασωπός είναι ο πατέρας της Αίγινας και της Σαλαμίνας.
Ο κάτοικος του Σαρωνικού κόλπου εκείνης της εποχής δεν γνώριζε τίποτα για τα γεωδυναικά φαινόμενα: ευστατισμός, ισοστασία, τεκτονική, κλιματικές αλλαγές, κλπ.
Έβλεπε όμως τον ποταμό Ασωπό, ο οποίος βρίσκετε στην Αίγινα και δυστυχώς σήμερα έχει ονομαστεί σε ρέμα της Σκοτεινής, να πλημμυρίζει τις μεγάλες πεδιάδες αρχικά του παλαιοϊσθμού που ένωνε την Πελοπόννησο με την Αττική και στη συνέχεια της Παλαιο-Αίγινας, γεμίζοντας την περιοχή με νερό και μεταβάλλοντας την κατανομή ξηράς-θάλασσας, δημιουργώντας ταυτόχρονα μεγάλα νησία.
Βλέποντας αυτά τα φαινόμενα να εξελίσσονται ο παλαιολιθικός άνθρωπος θεώρησε ότι ο Ασωπός ήταν ο δημιουργός τους.
Εικ. 7: Μια υποθετική ροή του ποταμού Ασωπού.
Εικ. 8: Παλαιογεωγραφική εξέλιξη του λεκανοπεδίου Αθηνών από το άνω μειοκαινό έως σήμερα (Παπανικολάου Δ., Μπάση Ε.Κ., Κράνης Χ. και Δανάμος Γ. – Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας, Τμήμα Γεωλογίας).
Η ΚΥΧΡΕΙΑ ΛΙΜΝΗ:
Όπως αναφέρεται και πιο πάνω, ο ευρύτερος χώρος της Αττικής και του Σαρωνικού Κόλπου συγκεντρώνει ένα μεγάλο τμήμα της ιστορίας και της μυθολογίας του αρχαίου ελληνικού κόσμου.
Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί ότι είναι μια από τις ιερότερες περιοχές του αρχαιοελληνικού χώρου και ίσως να μην υπάρχει άλλη περιοχή σ’ ολόκληρο τον πλανήτη όπου να έχουν δραστηριοποιηθεί τόσοι πολλοί θεοί και θεές, τόσοι πολλοί ήρωες. Το γεγονός αυτό συνδέεται με παλαιοκλιματικές και γεωπεριβαλλοντικές μεταβολές σ’ ολόκληρο τον Αιγαιακό και Περιαιγαιακό χώρο και στον Σαρωνικό.
Κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια, ήτοι μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, οι κλιματικές αλλαγές που σημειώθηκαν και που συνδέονται με αύξηση της θερμοκρασίας και επακόλουθο την τήξη των παγετώνων, είχαν σαν αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας της τάξης των 125 μέτρων τουλάχιστον.
Ο προϊστορικός άνθρωπος λοιπόν έγινε μάρτυρας των συγκλοντιστικών αυτών αλλαγών στο περιβάλλον του, και τις απόδωσε σε διάφορους θεούς, άλλοτε καταστρεπτικούς και άλλοτε προστάτες.
[Από την ένωση της νύμφης με τον Ποσειδώνα γεννήθηκε ο πρώτος βασιλιάς της Σαλαμίνας, ο Κυχρεύς, ο οποίος απεικονιζόταν ως χθόνια μορφή, μισός άνθρωπος, μισός φίδι. Θεωρείτο προστάτης–ήρωας του νησιού, επειδή με την εμφάνισή του κατά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας συνέβαλε στη θετική έκβασή της. Την κόρη του Κυχρέα, Γλαύκη, νυμφεύθηκε ο Τελαμώνας, γιος του Αιακού.
Γιος του Δία και της νύμφης Αίγινας, ο Αιακός, λόγω της σωφροσύνης και της υψηλής αίσθησης δικαίου που τον χαρακτήριζαν, χρίστηκε μαζί με τον Μίνωα και τον Ραδάμανθυ κριτής των ψυχών στον Άδη, όπως πρώτος αναφέρει ο Πλάτωνας.
Κατά την παράδοση ο Αιακός συνεργάστηκε με τον Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα για την ανοικοδόμηση των τειχών της Τροίας, μπροστά από τα οποία πολέμησαν ο γιος του Τελαμώνας και ο εγγονός του Αίαντας.
Από το γένος των Αιακιδών κατάγονταν ο Πηλέας (γιος του Αιακού), ο Αχιλλέας, ο Νεοπτόλεμος και οι βασιλιάδες της Ηπείρου, Περσέας και Πύρρος.]
Η ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΥΧΡΕΙΑΣ:
Εικ. 10: Η Κυχρεία Λίμνη, 18.000 πριν από σήμερα, στα -125 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) – χρώματα υψομετρικά.
Εικ. 11: Η Κυχρεία Λίμνη, 12.000 χρόνια πριν από σήμερα στα -70 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) – χρώματα υψομετρικά.
Εικ. 11: Η Κυχρεία Λίμνη, 7.000 χρόνια πριν από σήμερα στα -10 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) – χρώματα υψομετρικά.
Κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια, ήτοι μετά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, οι κλιματικές αλλαγές που σημειώθηκαν και που συνδέονται με αύξηση της θερμοκρασίας και επακόλουθο την τήξη των παγετώνων, είχαν σαν αποτέλεσμα την άνοδο της στάθμης της θάλασσας της τάξης των 125 μέτρων τουλάχιστον.
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον και στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και των παράκτιων περιοχών.
Η άνοδος της στάθμης είχε επίσης σαν αποτέλεσμα την κατάκλυση κλειστων υδρολογικών λεκανών με αλλαγή της φυσικογεωγραφικής τους λειτουργίας με την μετατροπή τους αρχικά σε λίμνες και στη συνέχεια σε πυθμένα όρμων ή κόλπων.
Εικ. 9: Οι ακτογραμμές στον ευτύτερο χώρο του σημερινού Σαρωνικού κατά την περίοδο 18.000 π.α.σ. (-125 μ.) και 12.000 π.α.σ. (-70 μ.).
Εικ. 9: Οι ακτογραμμές στον ευτύτερο χώρο του σημερινού Σαρωνικού κατά την περίοδο 18.000 π.α.σ. (-125 μ.) και 12.000 π.α.σ. (-70 μ.).
Ο προϊστορικός άνθρωπος λοιπόν έγινε μάρτυρας των συγκλοντιστικών αυτών αλλαγών στο περιβάλλον του, και τις απόδωσε σε διάφορους θεούς, άλλοτε καταστρεπτικούς και άλλοτε προστάτες.
Όλα αυτά παρακολουθούνται σε διάφορους αρχαίους μύθους. Σκοπός λοιπόν εδώ είναι ο συσχετισμός ορισμένων μύθων με φυσικογεωγραφικές και γεωλογικές μεταβολές που συνέβησαν κατά την προϊστορία και η απόπειρα ερμηνείας τους.
Προσπαθούμε να προσεγγίσουμε τη μυθολογική σχέση της Νύμφης Σαλαμίνας, κόρης του Ασωπού και της Μετώπης, με τον θεό Ποσειδώνα σε συσχετισμό με τις φυσικογεωγραφικές αλλαγές του χώρου μεταξύ της νήσου Σαλαμίνας και της Ελευσίνας κατά τα τελευταία 18.000 χρόνια.
Του χώρου δηλαδή που καταλαμβάνεται σήμερα από τον κόλπο της Ελευσίνας.
Εκεί, το 18.000 π.α.σ. υπήρχε μια κλειστη υδρολογικά λεκάνη, που δεν είχε επιφανειακή απορροή και που δεν επικοινωνούσε με την τότε θάλασσα που βρισκόταν περί τα 30 χλμ. μακριά.
Τα στοιχεία που έχουμε συγκεντρώσει μέχρι σήμερα δεν μας επιτρέπουν να πούμε ότι ήταν λίμνη την εποχή αυτή, κάτι που είναι το πιθανότερο, οπωσδήποτε όμως πρέπει να είχε μετατραπεί σε λίμνη μεταξύ του 10.000 π.α.σ. και του 5.000 π.α.σ.
Την παλαιολίμνη αυτή την ονομάσαμε «Κυχρεία Λίμνη» προς τιμήν του Κυχρέα γιου του Ποσειδώνα και της Νύμφης Σαλαμίνας. Η Σαλαμίας και η αδερφή της Αίγινα ήσαν δύο από τις κόρες του Ασωπού ποταμού, ενός ποταμού που βρίσκεται στην Αίγινα, όπως είδαμε και πιο πάνω.
[Από την ένωση της νύμφης με τον Ποσειδώνα γεννήθηκε ο πρώτος βασιλιάς της Σαλαμίνας, ο Κυχρεύς, ο οποίος απεικονιζόταν ως χθόνια μορφή, μισός άνθρωπος, μισός φίδι. Θεωρείτο προστάτης–ήρωας του νησιού, επειδή με την εμφάνισή του κατά τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας συνέβαλε στη θετική έκβασή της. Την κόρη του Κυχρέα, Γλαύκη, νυμφεύθηκε ο Τελαμώνας, γιος του Αιακού.
Γιος του Δία και της νύμφης Αίγινας, ο Αιακός, λόγω της σωφροσύνης και της υψηλής αίσθησης δικαίου που τον χαρακτήριζαν, χρίστηκε μαζί με τον Μίνωα και τον Ραδάμανθυ κριτής των ψυχών στον Άδη, όπως πρώτος αναφέρει ο Πλάτωνας.
Κατά την παράδοση ο Αιακός συνεργάστηκε με τον Ποσειδώνα και τον Απόλλωνα για την ανοικοδόμηση των τειχών της Τροίας, μπροστά από τα οποία πολέμησαν ο γιος του Τελαμώνας και ο εγγονός του Αίαντας.
Από το γένος των Αιακιδών κατάγονταν ο Πηλέας (γιος του Αιακού), ο Αχιλλέας, ο Νεοπτόλεμος και οι βασιλιάδες της Ηπείρου, Περσέας και Πύρρος.]
Η ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΥΧΡΕΙΑΣ:
Εικ. 10: Η Κυχρεία Λίμνη, 18.000 πριν από σήμερα, στα -125 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) – χρώματα υψομετρικά.
Εικ. 11: Η Κυχρεία Λίμνη, 12.000 χρόνια πριν από σήμερα στα -70 μέτρα (κόκκινη γραμμή: σημερινή ακτογραμμή) – χρώματα υψομετρικά.
Εικ. 12: Η Κυχρεία Λίμνη σήμερα αποτελεί θαλάσσιο χώρο, ως τμήμα του Σαρωνικού κόλπου.
ΤΟ ΡΑΡΙΟΝ ΠΕΔΙΟ:
Το Ράριον πεδίο, αναφέρεται για πρώτη φορά στον Ομηρικό ύμνο και μάλιστα, ως μαστός της γης ζωοδότης.
Γεωγραφικών το Ράριον πεδίο, περικλείει την παρά την Ελευσίνα πεδιάδα και κυρίως το δυτικό τμήμα προς τη Μεγαρίδα.
Νεότερες αδημοσίευτες έρευνες, το τοποθετούν σε βορειοδυτική διεύθυνση του σημερινού αρχαιολογικού χώρου, προς τη σημερινή πόλη της Μάνδρας, και νοτιοανατολικά του όρους Τρικέρατο (Κέρατα κατά τον Παυσανία).
Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν ο αγρός στον οποίον ο Τριπτόλεμος έσπειρε πρώτος, σύμφωνα με την υπόδειξη της θεάς Δήμητρας, τον κόκκο του ιερού σίτου που έδωσε τους πρώτους καρπούς.
Το Ράριον πεδίο εθεωρείτο ως “Γη ιερά”, ονομαζόμενη και “οργάς”, δηλαδή έκταση γης πολύ καλά αρδευόμενη και εύφορη, η οποία ήταν αφιερωμένη στη θεά Δήμητρα και περιελάμβανε αγρούς και δάση.
Το ρήμα οργάω σημαίνει είμαι πλήρης υγρών (χυμών), από την υγρασία επί εδάφους, στην προκειμένη περίπτωση, αρδεύομαι, αφθονώ (είμαι πλήρης) από καρπούς.
Το όνομα έλαβε απ’ τον μυθολογικό Ελευσίνιο ήρωα Ραρ, παππού του Τριπτόλεμου (ή πατέρα σύμφωνα με τον Παυσανία), ο οποίος παρέλαβε και περιποιήθηκε τη θεά Δήμητρα που έφθασε στην Ελευσίνα, προς αναζήτηση της κόρης της Περσεφόνης.
Η θεά προς εκδήλωση της ευγνωμοσύνης της για τη φιλοξενία, δίδαξε τον γιο ή εγγονό του Ραρός Τριπτόλεμο τη γεωργία και κυρίως την καλλιέργεια του σίτου στον αγρό του, που λόγω του επώνυμου ήρωα έλαβε το όνομά του.
Εκεί όπου είχε αλωνιστεί ο πρώτος παραχθείς απ’ τη σπορά σίτος, είχε εγκατασταθεί βωμός, όπου προσέφεραν θυσίες με χονδροαλεσμένους δημητριακούς καρπούς, οι πανηγυρίζοντες. Στο συγκεκριμένο πεδίο επίσης γινόταν και η τελετή της “Ιεράς Αρόσεως”, που δεν πρόκειται για πραγματική άροση ολόκληρου του πεδίου, αλλά περί συμβολισμού.
Κατά την τελετή αυτή επαναλάμβαναν την εργασία που είχε κάνει για πρώτη φορά ο Τριπτόλεμος, σύμφωνα με τις οδηγίες της θεάς και περιελάμβανε τρεις συμβολικούς αρότρους.
Οι τρεις αυτοί ιεροί άροτροι, ήταν οι τρεις γεωργικες εορτές της Αττικής, τελούμενοι σε τρεις διαφορετικές εποχές (τα τρία αλέτρια), την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, ο δεύτερος εκ των οποίων στο Ράριον πεδίο.
,
Την 20η του μηνός Βοηδρομιώνος (η σημαντικότερη μέρα των Ελευσίνιων Μυστηρίων), οι μυσταγωγοί επέβλεπαν για την τήρηση της νηστείας, που έληγε με τον κυκεώνα (το ειδικό ποτό των Μυστηρίων) στην αρχή της τελετής, όπως άλλωστε και η θεά ήπιε τον “κυκεώνα” στην αρχή της διαμονής της στην Ελευσίνα. Επίσης πρόσφεραν ψωμί, τον “πέλανο” δώρο των Ευμολπιδών, από σιτάρι και κριθάρι που καλλιεργούσαν στο Ράριον πεδίο.
Την νύχτα της ίδιας ημέρας, ακολουθούσε η “τελετή” στο Τελεστήριο. Εξάλλου κατά τη διάρκεια των εορτών αυτών, διεξάγονταν και αγώνες, γυμναστικοί, ιππικοί και μουσικοί, που οι αρχαίοι θεωρούσαν αρχαιότερους των Ολυμπιακών.
Οι αγώνες μαρτυρούνται με την προσωνυμία “πάτριος αγών” και οι νικητές είχαν σαν έπαθλο, ένα ορισμένο αριθμό μερίδων κριθαριού, που προερχόταν από το Ράριον πεδίο, όπου καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά τα δώρα της θεάς απ’ τους ανθρώπους.
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ:
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον και κυρίως στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και των παράκτιων περιοχών με αποτέλεσμα την κατάκλυση πολλών περιοχών ενώ ορισμένες μετέπεσαν σε λίμνες. Στην Εικ. 1 δίνονται οι μεταβολές της στάθμης της θάλασσας κατά τα τελευταία 12.000 χρόνια πριν από σήμερα. Η καμπύλη έχει κατασκευαστεί από τις διάφορες καμπύλες, από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, που έχουν δημοσιευτεί από τους Kraft etAl 1985. Από αυτές τις καμπύλες πιστεύουμε ότι οι καμπύλες που προσαρμόζονται καλύτερα στις συνθήκες του ελλαδικού χώρου είναι εκείνες των Fairbridge (1961) και Morner (1969) οι οποίες αντιστοιχούν περίπου στο ανώτερο όριο της του εύρους της διακύμανσης των τιμών της Εικ. 1.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να λεχθεί ότι η μεταβολή της σταθμής της θάλασσας είναι σύνθετη και δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια το βάθος της σχετικά με την σημερινή. Εξάλλουν είναι γνωστό ότι στη διαμόρφωση των ακτογραμμών κατά τις διάφορες εποχές περάν των ευστατικών κινήσεων σημαντικό ρόλο παίζουν και οι ισοστατικές κινήσεις που για την περιοχή του Αιγαίου προκαλούνται από το βάρος που ασκεί το νερό που το γεμίζει βαθμιαία.
Η περιοχή αυτή του σημερινού βορειοδυτικού Σαρωνικού, όπως έχει διαπιστωθεί και από ωκεανογραφικές μελέτες είχε μεταπέσει σε μια λίμνη (Παλαιολίμνη Επιδαύρου), αφού ο παλαιοϊσθμός της Αίγινας – Μεθάνων εμπόδιζε την επικοινωνία οποιαδήποτε θαλάσσια λεκάνη, επειδή τόσο από την περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου, όσο και των Μεγάρων είχε ήδη διακοπεί η επικοινωνία με τον Κορινθιακό προ πολλού.
Πριν από 7-10.000 χρόνια (Εικ.5) η κατάσταση δεν έχει αλλάξει πολύ, επειδή η Σαλαμίνα συνεχίζει να είναι ενωμένη με την Αττική με ορισμένους στενούς ισθμούς και συγκεκριμένα έναν στο ανατολικό τμήμα που συνδέει την περιοχή των Παλουκίων με το Πέραμα και δύο στο δυτικό τμήμη, οι οποίοι ένωναν την χερσόνησο της Φανερωμένης με την περιοχή της Νέας Περάμου και έναν νοτιότερο στην περιοχή της χερσονήσου της Αγίας Τριάδας με την νησίδα Μακρόνησο έως τη Σαλαμίνα.
Εικ. 5: Παλαιογεωγραφικός χάρτης της ευρύτερης περιοχής Κόλπου Ελευσίνας – νήσου Σαλαμίνας πριν από 7.000 χρόνια (Μαριολάκος & Θεοχάρης, 2001).
Σήμερα ο κόλπος της Ελευσίνας έχει βάθη λίγο μεγαλύτερα από τα 30 μέτρα. Από τις καμπύλες της Εικ. 1 παρατηρούμε ότι η στάθμη της θάλασσας ήταν 30 μέτρα χαμηλότερα από την σημερινή πριν από 10.000 χρόνια περίπου.
[Πηγές:
Μέρος από την εργασία: “Η γέννηση της Αίγινας και της Σαλαμίνας και η γεωμυθολογική τους ερμηνεία”, Η.Μαριολάκος, Δ.Θεοχάρης (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας).]
Η ΑΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ:
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας είχε σαν αποτέλεσμα σημαντικές αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον και κυρίως στη διαμόρφωση των ακτογραμμών και των παράκτιων περιοχών με αποτέλεσμα την κατάκλυση πολλών περιοχών ενώ ορισμένες μετέπεσαν σε λίμνες. Στην Εικ. 1 δίνονται οι μεταβολές της στάθμης της θάλασσας κατά τα τελευταία 12.000 χρόνια πριν από σήμερα. Η καμπύλη έχει κατασκευαστεί από τις διάφορες καμπύλες, από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη, που έχουν δημοσιευτεί από τους Kraft etAl 1985. Από αυτές τις καμπύλες πιστεύουμε ότι οι καμπύλες που προσαρμόζονται καλύτερα στις συνθήκες του ελλαδικού χώρου είναι εκείνες των Fairbridge (1961) και Morner (1969) οι οποίες αντιστοιχούν περίπου στο ανώτερο όριο της του εύρους της διακύμανσης των τιμών της Εικ. 1.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να λεχθεί ότι η μεταβολή της σταθμής της θάλασσας είναι σύνθετη και δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί με ακρίβεια το βάθος της σχετικά με την σημερινή. Εξάλλουν είναι γνωστό ότι στη διαμόρφωση των ακτογραμμών κατά τις διάφορες εποχές περάν των ευστατικών κινήσεων σημαντικό ρόλο παίζουν και οι ισοστατικές κινήσεις που για την περιοχή του Αιγαίου προκαλούνται από το βάρος που ασκεί το νερό που το γεμίζει βαθμιαία.
 |
Εικ. 1: Μεταβολές της στάθμης της θάλασσας κατά τα τελευταία 12.000 χρόνια. Η καμπύλη, με την παχιά γραμμή, αντιστοιχεί στις μέσες τιμές των διαφόρων καμπουλών που έχουν δημοσιευτεί από τους Kraft et Al, 1985. Η γκρίζα περιοχή αντιστοιχεί στην διακύμανση των ελάχιστων και των μέγιστων τιμών αυτών των καμπυλών. εικ. 2: Ακτογραμμές του Σαρωνικού κόλπου: α)πριν 18.000 χρόνια, β)πριν από 12.000 χρόνια (κατά Μαριολάκου, 1988 – τροποποιημένο από Μαριολάκο & Θεοχάρη, 2001) Ο ελλαδικός χώρος όμως είναι τεκτονικά και σεισμικά ενεργός κι επομένως αναμένονται κατακόρυφες μεταπτώσεις που θα έχουν ως συνέπεια μετατοπίσεις των ακτογραμμών ανεξάρτητα από τις ευστατικές και ισοστατικές κινήσεις. Στους χάρτες που παρουσιάζονται δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι ισοστατικού χαρακτήρα κινήσεις και αυτό γιατί δεν έχουν γίνει ακόμα συστηματικές και λεπτομερείς μελέτες των κατακόρυφων τεκτονικών κινήσεων. Συνεπώς η θέση των ακτογραμμών θα πρέπει να θεωρηθεί ότι αντιστοιχεί στην περίπου θέση τους που οπωσδήποτε δεν πρέπει να διαφέρει πολύ από την πραγματική. ΣΑΡΩΝΙΚΟΣ ΚΟΛΠΟΣ: Η στάθμη της θάλασσας κατά το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, δηλαδή πριν από 18.000 χρόνια, όπως ελέχθη εκτιμάται ότι πρέπει να βρισκόταν περί τα 125 – 150 μ. χαμηλότερα απ’ ότι σήμερα. Εμείς πάντως δεχόμαστε ότι βρισκόταν 125 μ. χαμηλότερα. Πριν από 12.000 χρόνια η στάθμη πρέπει να βρισκόταν περί τα 70 μ. χαμηλότερα (Εικ. 1). Στην Εικ. 2 απεικονίζονται οι ακτογραμμές και η κατανομή ξηράς – θάλασσας: α) πριν από 18.000 χρόνια, β) πριν από 12.000 χρόνια και γ) η σημερινή ακτογραμμή. Από τον χάρτη αυτό εξάγονται πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα που έχουν σχέση με τις μεταβολές του παράκτιου τοπίου και την μορφή των ακτογραμμών. Τα σημαντικότερα από τα προηγούμενα είναι τα ακόλουθα. Πριν από 18.000 χρόνια (Εικ. 3) με βάση τα προηγούμενα στοιχεία ο Πόρος ήταν ενωμένος με την χερσόνησο των Μεθάνων και αυτή με το Αγκίστρι, την Αίγινα και όλα τα σημερινά μικρά νησάκια (Κυρά, Διαπόροι, Λαγούσες), την Σαλαμίνα, τις Φλέβες, το νησί του Πάτροκλου και την Μακρόνησο και αποτελούσαν μια γέφυρα ξηράς που ένωνε την Πελοπόννησο με την Αττική, απομονώνοντας την σημερινή θαλάσσια περιοχή από τον Κόλπο Κεγχρεών μέχρι και τον Κόλπο της Επιδαύρου από τον νότιο Σαρωνικό.  Εικ. 3: Παλαιογεωγραφικός χάρτης του Σαρωνικού Κόλπου πριν από 18.000 χρόνια. Με την παχιά μαύρη γραμμή απεικονίζεται η σημερινή ακτογραμμή. |
Η περιοχή αυτή του σημερινού βορειοδυτικού Σαρωνικού, όπως έχει διαπιστωθεί και από ωκεανογραφικές μελέτες είχε μεταπέσει σε μια λίμνη (Παλαιολίμνη Επιδαύρου), αφού ο παλαιοϊσθμός της Αίγινας – Μεθάνων εμπόδιζε την επικοινωνία οποιαδήποτε θαλάσσια λεκάνη, επειδή τόσο από την περιοχή του Ισθμού της Κορίνθου, όσο και των Μεγάρων είχε ήδη διακοπεί η επικοινωνία με τον Κορινθιακό προ πολλού.
Η ύπαρξη της λίμνης αυτής αποδεικνύεται και από την παρουσία λιμναίων ιζημάτων στον πυθμένα της σημερινής θαλάσσιας (Λυκούσης & Αναγνώστου 1993) περιοχής που την εποχή εκείνη ήταν λίμνη.
Από τον Σαρωνικό Κόλπο επομένως την εποχή αυτή υπήρχε μόνον το νότιο τμήμα του, ενώ οι βόρειες ακτές του εκτείνονται από τις ανατολικές ακτές της χερσονήσου των Μεθάνων, τις νοτιοανατολικές ακτές της Αίγινας και από εκεί οδεύουν προς τις Φλέβες και νότια από το Σούνιο.
Από τον Σαρωνικό Κόλπο επομένως την εποχή αυτή υπήρχε μόνον το νότιο τμήμα του, ενώ οι βόρειες ακτές του εκτείνονται από τις ανατολικές ακτές της χερσονήσου των Μεθάνων, τις νοτιοανατολικές ακτές της Αίγινας και από εκεί οδεύουν προς τις Φλέβες και νότια από το Σούνιο.
Ο Κόλπος της Ελευσίνας ήταν μια κλειστή υδρολογική λεκάνη, η οποία δεν είχε επιφανειακή απορροή προς τη θάλασσα.
Το ανώτερο υψόμετρο της ισοϋψους, η οποία καθορίζει αυτή την κλειστή λεκάνη, βρίσκεται στα 115 μέτρα, ενώ στην ευρύτερη περιοχή εμφανίζονται και άλλες μικρότερες κλειστές λεκάνες.
Πριν από 12.000 χρόνια η στάθμη της θάλασσας εκτιμάται ότι πρέπει να βρισκόταν περί τα 70 μ. χαμηλότερα από την σημερινή. Στην Εικ 4 απεικονίζεται η ακτογραμμή εκείνης της χρονικής περιόδου.
Πριν από 12.000 χρόνια η στάθμη της θάλασσας εκτιμάται ότι πρέπει να βρισκόταν περί τα 70 μ. χαμηλότερα από την σημερινή. Στην Εικ 4 απεικονίζεται η ακτογραμμή εκείνης της χρονικής περιόδου.
Η Σαλαμίνα ήταν ακόμα ενωμένη με την Αττική, όπως και η χερσόνησος των Μεθάνων με την Αργολίδα, ενώ η Αίγινα μαζί με το Αγκίστρι και τα μικρότερα νησάκια (Κυρά, Διαπόροι, Λαγούσες) αποτελούσαν ένα μεγαλύτερο νησί (Παλαιο-Αίγινα ή Πρωτο-Αίγινα).
Ο κόλπος της Ελευσίνας όμως την ίδια εποχή συνεχίζει να είναι μια κλειστή υδρολογική λεκάνη. Το ανώτερος υψόμετρό της ισοϋψούς, η οποία καθορίζει την κλειστή λεκάνη, βρίσκεται στα 60 μ., επειδή στο μεταξύ έχει ανέβει η στάθμη της θάλασσας.
Εικ. 4: Παλαιογεωγραφικός χάρτης του Σαρωνικού Κόλπου πριν από 12.000 χρόνια. Με την παχιά μαύρη γραμμή απεικονίζεται η σημερινή ακτογραμμή.
Εικ. 4: Παλαιογεωγραφικός χάρτης του Σαρωνικού Κόλπου πριν από 12.000 χρόνια. Με την παχιά μαύρη γραμμή απεικονίζεται η σημερινή ακτογραμμή.
Πριν από 7-10.000 χρόνια (Εικ.5) η κατάσταση δεν έχει αλλάξει πολύ, επειδή η Σαλαμίνα συνεχίζει να είναι ενωμένη με την Αττική με ορισμένους στενούς ισθμούς και συγκεκριμένα έναν στο ανατολικό τμήμα που συνδέει την περιοχή των Παλουκίων με το Πέραμα και δύο στο δυτικό τμήμη, οι οποίοι ένωναν την χερσόνησο της Φανερωμένης με την περιοχή της Νέας Περάμου και έναν νοτιότερο στην περιοχή της χερσονήσου της Αγίας Τριάδας με την νησίδα Μακρόνησο έως τη Σαλαμίνα.
Αυτό το διάστημα ο σημερινός κόλπος της Ελευσίνας ήταν σίγουρα λίμνη, η οποία ονομάστηκε Κυχρεία Λίμνη (Μαριολάκος & Θεοχάρης 2001), με την ακτογραμμή της να βρίσκεται στην ίδια στάθμη περίπου με την θάλασσα.
Στο ίδιο διάστημα είχαν αρχίζει να διαμορφωνόνται τόσο ο όρμος της Σαλαμίνας, όσο και ο όρμος του Κερατσινίου.
Σ’ αυτήν την χρονική περίοδο μπορούμε με σιγουριά να υποθέσουμε ότι ο κόλπος της Ελευσίνας ήταν λίμνη, διότι οπωσδήποτε δεν υπήρχε κάποια πιθανή υδραυλική επικοινωνία μεταξύ της κλειστής λεκάνης που παρατηρείται στην περιοχή αυτή με την τότε θάλασσα.
Για το διάστημα μεταξύ 18.000 έως και 10.000 πριν από σήμερα, δεν μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε αν ο κόλπος της Ελευσίνας ήταν λίμνη, διότι δεν υπάρχουν οι αποδείξεις για αυτό, σίγουρα όμως ήταν από το 10.000 περίπου έως το 5.000 π.α.σ., όπου και σταμάτησε να λειτουργεί ο ισθμός της περιοχής Παλουκίων – Περάματος.
Από αυτό το διάστημα και για περίπου 1.000 χρόνια ο κόλπος της Ελευσίνας λειτουργεί σαν κλειστός κόλπος από τη μία έξοδό του, αφού στην περιοχή της χερσονήσου της Φανερωμένης δεν υπήρχε επικοινωνία με τη θάλασσα, η οποία αποκαταστάθηκε περίπου στο 4.000 π.α.σ.
[Πηγές:
Μέρος από την εργασία: “Η γέννηση της Αίγινας και της Σαλαμίνας και η γεωμυθολογική τους ερμηνεία”, Η.Μαριολάκος, Δ.Θεοχάρης (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Γεωλογίας, Τομέας Δυναμικής, Τεκτονικής & Εφαρμοσμένης Γεωλογίας).]
--------------------------------------------
ΒΑΣΙΚΗ ΠΗΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ:
------------------------------------------------------
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου